Prawnik radzi. Stalking - kiedy nękanie staje się przestępstwem

Czym jest stalking? Jaka kara grozi za stalkowanie? I gdzie uzyskać pomoc? M.in. te zagadnienia wyjaśnia w naszym cyklu „Prawnik radzi” adw. Przemysław Mieczykowski z Kancelarii Szczygielscy.

W dzisiejszych czasach coraz częściej słyszymy o stalkingu – zjawisku, które jeszcze niedawno bywało lekceważone lub mylone z „niewinnym zainteresowaniem” czy „zbytnią nachalnością”. Tymczasem stalking to poważny problem, który może prowadzić do długotrwałego stresu, strachu, a nawet zaburzeń psychicznych u osoby nękanej. Stalking w polskim porządku prawnym jest przestępstwem.

Czym jest stalking?

Słowo „stalking” pochodzi z języka angielskiego i oznacza „prześladowanie”. W języku prawniczym (i potocznym) tym zwrotem określa się uporczywe nękanie drugiej osoby, które wywołuje u niej poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność. O ile sam sprawca nie atakuje fizycznie ofiary, o tyle swoimi działaniami zmierza do jej zaszczucia, pognębienia, wyeliminowania z życia zawodowego lub poważnego zepsucia relacji w życiu prywatnym. Modus operandi (czyli sposób działania) sprawcy w przypadku stalkingu zakłada działanie z ukrycia.  Ofiara nie ma żadnej możliwości przewidzenia ani kontroli nad tym co robi jej prześladowca. Stalking opiera się na strachu i nieprzewidywalności działań sprawcy pomimo, że jego tożsamość jest często pokrzywdzonemu znana.

Stalking może przybierać różne formy – może to być nieustanne wydzwanianie, wysyłanie wiadomości (także przez media społecznościowe), śledzenie, obserwowanie, rozprzestrzenianie plotek, kierowanie fałszywych donosów do pracodawcy czy organów publicznych,  zamieszczanie fałszywych informacji o danej osobie w internecie. Czasem sprawca kontaktuje się nie tylko z ofiarą, ale też z jej rodziną, znajomymi czy współpracownikami. Celem takiego działania jest często kontrolowanie lub zastraszanie ofiary.

Stalking może dotknąć każdego – niezależnie od płci, wieku czy statusu społecznego. Często ofiarami stalkerów są osoby, które zakończyły związek z daną osobą, odrzuciły zaloty lub po prostu stały się obiektem obsesji.

Stalking jako przestępstwo – co mówi prawo?

Zgodnie z art. 190a § 1 k.k. kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Natomiast jeżeli następstwem stalkingu jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15. Istotne znaczenie dla kwalifikacji danego zachowania pod stalking jest pewna systematyczność, ciągłość działań podejmowanych przez sprawcę. Działania te muszą być wpływać negatywnie na pokrzywdzonego (głównie stan psychiczny) i powodować u niego stan zagrożenia, poniżenia czy istotnie naruszać jego prywatność. Często te przesłanki występują wspólnie.

Przestępstwem może być także podszywanie się pod inną osobę w celu wyrządzenia jej szkody (np. tworzenie fałszywych kont w mediach społecznościowych i publikowanie kompromitujących treści).

Jakie uprawnienia ma osoba nękana?

Prawo chroni osoby pokrzywdzone stalkingiem na kilka sposobów. Najważniejsze z nich to:

1. Zakaz kontaktowania się i zbliżania do ofiary

Sąd – na wniosek prokuratora lub pokrzywdzonego – może orzec wobec sprawcy środek karny w postaci zakazu zbliżania się do ofiary na określoną odległość oraz zakazu kontaktowania się z nią w jakikolwiek sposób. Na etapie śledztwa, po przedstawieniu podejrzanemu zarzutów, prokurator może zastosować środek zapobiegawczy o tożsamym zakresie połączony z dozorem Policji. Jeżeli podejrzany nie będzie przestrzegał zakazu może liczyć się z zamianą tego środka na tymczasowe aresztowanie.

2. Możliwość uzyskania odszkodowania lub zadośćuczynienia

Jeśli w wyniku działań stalkera ofiara poniosła straty finansowe (np. wydatki na pomoc psychologa, wymiana opon w aucie wskutek ich uszkodzenia przez prześladowcę), może domagać się od sprawcy odszkodowania. Oprócz tego, w przypadku szkody niemajątkowej  (krzywdy) w postaci cierpień psychicznych (stres, strach, załamanie nerwowe etc.)  pokrzywdzonemu przysługuje prawo do żądania od sprawcy zadośćuczynienia.

3. Pomoc psychologiczna i prawna

W Polsce funkcjonują organizacje i instytucje (takie jak Niebieska Linia, fundacje przeciwdziałające przemocy, czy lokalne ośrodki pomocy społecznej), które oferują pomoc psychologiczną oraz wsparcie dla ofiar nękania. Warto również skorzystać z pomocy prawnika.

Gdzie i jak zgłosić stalking?

Pokrzywdzony stalkingiem może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Może to uczynić:

• w najbliżej jednostce Policji,
• bezpośrednio w prokuraturze.

Zawiadomienie może być złożone ustnie do protokołu lub pisemnie. Im więcej dowodów zostanie przedstawione organom ścigania, tym większa szansa na ich szybkie i skuteczne działanie. Nie zawsze jednak pokrzywdzony wie jakie dowody mogą być istotne dla sprawy.

Jakie dowody mogą pomóc?

W sprawach dotyczących stalkingu kluczowe są dowody potwierdzające uporczywość i szkodliwość działań sprawcy. Przykładowo mogą to być:

• zrzuty ekranu wiadomości SMS, e-mail, czatów w mediach społecznościowych,
• zdjęcia lub filmy pokazujące, że ktoś cię śledzi lub przebywa w pobliżu twojego domu/miejsca pracy,
• lista niechcianych połączeń przychodzących (do pozyskania również w formie bilingów),
• informacje o świadkach mogących potwierdzić nieprawidłowe działania stalkera (np. sąsiadów, współpracowników),
• zaświadczenia od lekarzy, psychologów (jeśli stalking wywołał problemy zdrowotne),
• kopie zgłoszeń wcześniejszych interwencji Policji (np. wezwania patrolu, notatki służbowe),
• wykonane zgodnie z prawem nagrania rozmów.

Warto również prowadzić dziennik zdarzeń, w którym zapisywane są daty, godziny i opisy sytuacji związanych z nękaniem. Taki dokument może okazać się bardzo pomocny w trakcie postępowania do odtworzenia chronologii i rodzaju działań sprawcy.

Podsumowanie

Stalking to realne zagrożenie, które może prowadzić do poważnych konsekwencji psychicznych i prawnych – zarówno dla ofiary, jak i sprawcy. Prawo daje osobom pokrzywdzonym konkretne narzędzia do obrony. Nie należy ignorować problemu, gdyż zjawisko stalkingu często powiązane jest z podejmowaniem coraz to bardziej dotkliwych dla ofiary działań przestępczych przez sprawcę.

adw. Przemysław Mieczykowski – wspólnik Kancelarii Szczygielscy oraz partner Kancelarii Szczygielski Mieczykowski Dobkowska Adwokaci spółka partnerska. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia podyplomowe z informatyki śledczej.  Specjalizuje się w prawie karnym i karnoskarbowym.

Jeśli macie pytania z zakresu prawa rodzinnego, karnego czy karnoskarbowego, przesyłajcie je na nasz adres: redakcja@petronews.pl. Przesłanie pytań jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na ich publikację.