Prawnik radzi: Działanie na szkodę spółki – aspekty karne

Czym jest działanie na szkodę spółki? Jaka kara za to grozi? I czy kara zależy od umyślności popełnionego czynu? W naszym cyklu „Prawnik radzi” wyjaśnia to adw. Przemysław Mieczykowski.

Pojęcie działania na szkodę spółki może być różnorodnie definiowane w zależności od konsekwencji jakie za sobą niesie. Na gruncie prawa karnego działaniem na szkodę spółki (podmiotu gospodarczego) jest wyrządzenie spółce szkody przekraczającej wartość 200.000 złotych lub bezpośrednie narażenie na powstanie takiej szkody w wyniku nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę zobowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi spółki lub prowadzenia jej działalności gospodarczej.

PRZESTĘPSTWO Z ART. 296 K.K.

Zgodnie z art. 296 § 1 Kodeksu karnego  kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przepis ten dotyczy m.in. członków zarządu, prokurentów, dyrektorów finansowych oraz innych osób pełniących funkcje kierownicze lub nadzorcze w spółkach. Kluczowymi elementami są tutaj: obowiązek prowadzenia spraw spółki lub zajmowania się jej sprawami majątkowymi oraz zaistnienie szkody majątkowej w znacznych rozmiarach czyli przekraczającą 200.000 złotych (zgodnie z art. 115 § 5 k.k.). Z kolei zobowiązanie do zajmowania się sprawami majątkowymi lub prowadzenia spraw podmiotu gospodarczego musi mieć swoje źródło w umowie (np. umowa o pracę na stanowisku dyrektora zarządzającego z określonym zakresem obowiązków związanym z podejmowaniem określonych decyzji gospodarczych w imieniu spółki lub zarządzania jej mieniem), decyzji organu lub wynikać z przepisów prawa (np. obowiązek prowadzenia spraw spółki przez członków zarządu).

FORMA DZIAŁANIA

Przestępstwo może zostać popełnione zarówno przez działanie (np. podpisanie skrajnie niekorzystnej umowy), jak i przez zaniechanie (np. brak reakcji na działania prowadzące do uszczuplenia majątku spółki). Odpowiedzialność ponosi osoba, która poprzez swoje postępowanie – umyślne lub nieumyślne – narusza interesy majątkowe spółki, nie realizując należycie ciążących na niej obowiązków, a konsekwencją tego jest wyrządzenie szkody w znacznych rozmiarach.

UMYŚLNOŚĆ I NIEUMYŚLNOŚĆ

Przestępstwo wyrządzenia szkody spółce może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Odpowiedzialność karna jest zaostrzona w sytuacji, gdy wartość szkody przekracza 1 milion złotych lub w sytuacji, gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Ten ostatni przypadek ma miejscu w sytuacji, gdy sprawca uzależnia podjęcie określonej decyzji biznesowej od uzyskania korzyści majątkowej (wówczas może także dojść do zbiegu przestępstw tak zwanego łapownictwa menedżerskiego i działania na szkodę spółki) lub np. uzyskania korzyści majątkowej przez konkurencyjny podmiot gospodarczy.

Nieumyślność w przypadku przestępstwa z art. 296 § 1 k.k. może polegać na rażącym niedbalstwie, braku nadzoru czy nieumiejętności zarządzania majątkiem spółki.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDU I INNYCH ORGANÓW

Członkowie zarządu spółek kapitałowych są szczególnie narażeni na odpowiedzialność karną z tytułu art. 296 k.k., ponieważ to oni są głównymi podmiotami odpowiedzialnymi za prowadzenie spraw spółki.

W praktyce organy ścigania często analizują decyzje podejmowane przez zarząd, zwłaszcza te związane z wydatkowaniem środków, zaciąganiem zobowiązań czy sprzedażą aktywów. Wsparciem dla organów ścigania są opinie wydawane przez biegłych. Samo podjęcie niekorzystnej decyzji nie oznacza jeszcze przestępstwa. Konieczne jest wykazanie nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązku, wystąpienia szkody lub bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody oraz związku przyczynowo-skutkowego. Odpowiedzialność karna za działanie na szkodę spółki nie może być utożsamiana  z ryzykiem gospodarczym, które jest nieodzownym elementem prowadzenia działalności.

Realia obrotu gospodarczego w sektorze prywatnym uwarunkowane są wieloma czynnikami niewystępującymi w sektorze publicznym. Rolą spółki prawa handlowego jest generowanie zysku dla wspólników. Wypracowanie zysku uwarunkowane jest z kolei kombinacją zmiennych rynkowych, ciągłą analizą ryzyka i opłacalności decyzji biznesowych. Zarząd nierzadko bowiem podejmuje decyzje, które dopiero w długotrwałej perspektywie mogą być ocenione jako korzystne.  

KUMULACJA Z INNYMI PRZESTĘPSTWAMI

Przestępstwo z art. 296 § 1 k.k. często pozostaje w zbiegu z innymi czynami takimi jak poświadczenie nieprawdy w dokumencie (art. 271 § 1 k.k.), fałszowanie dokumentów (art. 270 § 1 k.k.), oszustwo (art. 286 k.k.), pranie brudnych pieniędzy (art. 299 k.k.) czy przestępstwami karno-skarbowymi (np. art. 56 § 1 k.k.s.) Zaostrzenie odpowiedzialności karnej często będzie miało miejsce w sytuacji przyjęcia, że sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 296 § 2 k.k.), wyrządził szkodę przekraczającą 1 mln złotych (art. 296 § 3 k.k.), uczynił sobie z popełnienia przestępstw stałe źródło dochodu (art. 65 § 1 k.k.) lub działał w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 258 § 1 k.k., art. 65 § 2 k.k.).

ZAPOBIEGANIE

Minimalizacja ryzyka poniesienia odpowiedzialności prawnej (w tym karnej) zakłada stosowanie przez osoby zarządzające spółkami (lub poszczególnymi działami w ramach tych spółek) standardów należytej staranności i zgodności z przepisami (compliance), dokumentowanie podejmowanych decyzji, a także korzystanie z opinii prawnych i audytorskich. Dobrą praktyką jest również ustanowienie mechanizmów kontroli wewnętrznej, nadzoru oraz podzielenia zakresu obowiązków, które mogą pomóc w wykazaniu braku winy w razie postępowania karnego.

PODSUMOWANIE

Działanie na szkodę spółki, choć często rozpatrywane w kontekście prawa cywilnego i gospodarczego, może prowadzić do poważnych konsekwencji karnych. Przepis artykułu 296 Kodeksu karnego stanowi jeden z kluczowych instrumentów ochrony interesów majątkowych spółek w Polsce. Niejednokrotnie jednak jest on  wykorzystywany do zwalczania działań lub zaniechań poprzedniego zarządu. W realiach obrotu gospodarczego granica między błędem menedżerskim a przestępstwem może być cienka. Stąd też tak bardzo ważne jest podejmowanie działań ograniczających ryzyko niepożądanych konsekwencji. Należy przy tym pamiętać, że całkowite wyeliminowanie ryzyka poniesienia odpowiedzialności karnej czy karno-skarbowej jest niemożliwe.

adw. Przemysław Mieczykowski – wspólnik Kancelarii Szczygielscy oraz partner Kancelarii Szczygielski Mieczykowski Dobkowska Adwokaci spółka partnerska. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia podyplomowe z informatyki śledczej.  Specjalizuje się w prawie karnym i karnoskarbowym.

Jeśli macie pytania z zakresu prawa, przesyłajcie je na nasz adres: redakcja@petronews.pl. Przesłanie pytań jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na ich publikację.