Jakie nowe uprawnienia uzyska Państwowa Inspekcja Pracy? Czy oznacza to koniec z samozatrudnieniem i umowami „śmieciowymi”? W naszym cyklu „Prawnik radzi” wyjaśnia to adw. Przemysław Mieczykowski.
Rząd pracuje nad zmianą przepisów Ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (PiP). Nowelizacja przewiduje prawną rewolucję: przekształcanie przez urzędnika umów cywilnoprawnych w umowy o pracę.
Reklama
Aktualny stan prawny pozwala inspektorowi PiP na wytoczenie do sądu pracy powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz pracownika, jeżeli wyniki kontroli pozwolą na uznanie, że sposób wykonywania obowiązków przez zatrudnionego realizuje kryteria odpowiadające stosunkowi pracy. Musi to jednak zostać poprzedzone odpowiednią procedurą (m.in. skierowaniem przez inspektora do pracodawcy wniosku o zawarcie umowy o pracę oraz odmową po stronie pracodawcy zawarcia umowy o pracę). Postępowanie sądowe jest z reguły czasochłonne, wymaga dużego zaangażowania po stronie inspektora PiP oraz – jak pokazują statystyki – nie zawsze sądy stają po stronie PiP.
Jakie narzędzia ma otrzymać Państwowa Inspekcja Pracy?
Przede wszystkim będzie to uprawnienie do wydania decyzji, stwierdzającej istnienie stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy cywilnoprawnej. Decyzja będzie miała rygor natychmiastowej wykonalności oraz będzie mogła obejmować okres sprzed doręczenia decyzji. Inspektor bowiem w decyzji określi datę zawarcia umowy o pracę oraz datę nawiązania stosunku pracy. Wydanie decyzji będzie poprzedzać kontrola przeprowadzana przez inspektora, z której sporządzany będzie protokół kontroli.
Nowelizacja zakłada, że taki protokół kontroli będzie podpisywany wyłącznie przez inspektora, bez konieczności uzyskania podpisu od przedstawiciela podmiotu kontrolowanego. Co więcej, inspektor w decyzji, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, będzie mógł ustalić wysokość wynagrodzenia pracownika, a jeżeli w tym zakresie zgromadzone dowody będą niewystarczające, to wynagrodzenie zostanie określone jako odpowiadające minimalnej krajowej.
Z uprawnieniem do wydawania decyzji korelować będzie efektywna wymiana informacji pomiędzy Państwową Inspekcją Pracy a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i Krajową Administracją Skarbową. Państwowa Inspekcja Pracy będzie mogła uzyskać wykaz wszystkich płatników składek za daną osobę oraz wykaz wszystkich osób zgłoszonych do ubezpieczeń przez danego płatnika.
Projekt zakłada również zwiększenie kar grzywny (dwukrotnie), które będą mogły być nakładane na pracodawców. Zwiększy się również górny limit grzywny nakładanej w drodze mandatu przez inspektora PiP z aktualnych 2000 zł do 5000 zł.
A co jeśli pracodawca nie zgadza się z decyzją?
Wniesienie odwołania od decyzji nie będzie samo sobą powodować wstrzymania wykonalności decyzji co do istnienia stosunku pracy. Pracodawca będzie mógł się odwołać od decyzji organu I instancji do organu II instancji (Główny Inspektor Pracy). Od decyzji organu II instancji pracodawcy będzie przysługiwać uprawnienie do wniesienia w prekluzyjnym terminie jednomiesięcznym odwołania do właściwego Sądu Rejonowego. Projekt ustawy (w aktualnym brzmieniu) wyklucza możliwość zawarcia ugody pomiędzy pracodawcą a organem kontrolującym. Nowelizacja zakłada tryb mieszany (administracyjno-cywilnoprawny), jeżeli chodzi o procedurę odwołania.
Wydanie decyzji nie będzie mogło być podstawą wypowiedzenia stosunku pracy przez pracodawcę lub jego rozwiązania bez wypowiedzenia.
Co z podatkami i składkami?
Wniesienie odwołania będzie skutkować wstrzymaniem wykonalności decyzji co do obowiązków podatkowych i składkowych powstałych przed wydaniem decyzji.
Jeżeli pracodawca nie odwoła się od negatywnej decyzji lub przegra spór w sądzie, będzie musiał pokryć zobowiązania publicznoprawne (podatki, składki) za okres sprzed wydania decyzji. Powyższe będzie wiązać się również z koniecznością złożenia deklaracji i korekt (m.in. PIT, ZUS, VAT). W skrajnych przypadkach może dojść do sytuacji, w której inspektor ustali datę nawiązania stosunku pracy od samego początku współpracy na podstawie umowy cywilnoprawnej np. 5 lat wstecz.
Od daty wydania decyzji, pracodawca zobowiązany będzie obliczać składki na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy według zasad dotyczących umów o pracę a nie umów cywilnoprawnych. W grę wchodzi również stosowanie przepisów dotyczących urlopu, wynagrodzenia chorobowego, nadgodzin itp.
Ponadto projektowany przepis art. 477 [7h] k.p.c. przewiduje, że:
„W przypadku prawomocnego uchylenia decyzji Głównego Inspektora Pracy uznaje się, że stwierdzony w decyzji stosunek pracy trwał od dnia doręczenia pracodawcy decyzji okręgowego inspektora pracy do dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu albo do rozwiązania stosunku pracy, jeśli rozwiązanie to nastąpiło przed wydaniem prawomocnego orzeczenia”.
Powyższe oznacza, że nawet jeżeli pracodawca wygra z PiP w sądzie, to i tak nie będzie mógł odzyskać środków finansowych z tytułu np. nadpłaconych składek za okres od dnia doręczenia pracodawcy decyzji do dnia uprawomocnienia się orzeczenia sadu.
Jakie umowy będą mogły być „zamienione” w umowę o pracę?
Uprawnienie inspektorów PiP dotyczyć będzie umów cywilnoprawnych. Przedmiotem kontroli będą mogły być między innymi: umowy o świadczenie usług (popularnie nazywane umowami zlecenie), umowy o dzieło czy umowy o współpracy (powszechnie nazywane kontraktami B2B). Nowelizacja w aktualnym kształcie niesie za sobą ryzyko unicestwienia kontraktów B2B w sytuacji, gdy prowadzący działalność gospodarczą współpracuje na podstawie kontraktu i faktur (faktury) tylko z jednym podmiotem gospodarczym. Inspektor będzie mógł uznać, że taka współpraca to w istocie stosunek pracy. Negatywne konsekwencje mogą dotknąć również studentów. Współpraca ze studentami odbywa się najczęściej na podstawie umowy zlecenie (umowy o świadczenie usług), która jest korzystniejsza finansowo zarówno dla studentów, jak i podmiotów zatrudniających.
Co powinien zrobić pracodawca?
W razie współpracy na podstawie kontraktu B2B czy umowy zlecenie zasadnym będzie dokonanie audytu zawartych umów, jak i sposobu ich wykonywania pod kątem ryzyka uznania danego rodzaju zatrudnienia za stosunek pracy.
Kiedy zmiany wejdą w życie?
Zgodnie z art. 14 projektowanej ustawy, zmiany mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 r. Należy jednak zaznaczyć, że projekt jest w trakcie rządowego procesu legislacyjnego na etapie opiniowania. Projektowana ustawa musi jeszcze przejść procedurę legislacyjną w sejmie i senacie, a następnie po uchwaleniu ustawy musi ona zostać podpisana przez prezydenta.
Źródło:
Projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw, nr z wykazu UD283 wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów, dostępny online na legislacja.gov.pl. Projekt ustawy w fazie opiniowania. Artykuł opiera się na tekście projektu ustawy z 22.10.2025 r.
adw. Przemysław Mieczykowski – wspólnik Kancelarii Szczygielscy oraz partner Kancelarii Szczygielski Mieczykowski Dobkowska Adwokaci spółka partnerska. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia podyplomowe z informatyki śledczej. Specjalizuje się w prawie karnym i karnoskarbowym.
Jeśli macie pytania z zakresu prawa rodzinnego, przesyłajcie je na nasz adres: redakcja@petronews.pl. Przesłanie pytań jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na ich publikację. Czekamy też na Wasze doświadczenia i uwagi z problematyki prawa rodzinnego.
