Ani się obejrzeliśmy, jak sierpień zaczyna się przepoławiać – jak zwykle w tym czasie długi weekend łączy się ze Świętem Wojska Polskiego i obchodami wojny polsko-bolszewickiej z 1920 roku. Jakże trudno sobie wyobrazić, że 93 lat temu płockie ulice nie tylko wyglądały zupełnie inaczej, ale właśnie w tym okresie żyły wojenną gorączką. Bo wojna była tuż, tuż… Codziennie mijamy te miejsca, gdzie płocczanie z tamtych czasów pozostawili swój patriotyczny ślad…
Już 2 lipca 1920 roku dowódca bolszewickiego Frontu Zachodniego – Michaił Tuchaczewski w swym słynnym rozkazie dziennym nakreślił swe plany ofensywy – poprzez „białego trupa Polski” na Zachód do „ogólnoświatowego pożaru”, natomiast „zdobycie Warszawy nie jest celem końcowym, lecz tylko punktem wyjściowym do właściwego, wielkiego celu, rewolucji europejskiej, rewolucji wszechświatowej”.
![Rozmowa o… #4. Św. Jan Paweł II i kryzys wiary [WYWIAD]](https://petronews.pl/wp-content/uploads/2023/03/krzysztof_swierczynski-120x86.jpg)
Do wojny mobilizowali się nie tylko bolszewicy. Już 20 maja w Płocku na Placu Floriańskim przed kościołem garnizonowym młodzież z płockich gimnazjów – I Gimnazjum Żeńskiego, którego dyrektorką była Marcelina Rościszewska i II Gimnazjum Męskiego (obecnej „Małachowianki”), a także harcerze zorganizowali patriotyczny wiece dla mieszkańców trzydziestotysięcznego miasta, mobilizujące do obrony przed najeźdźcą. Wkrótce chęć ratowania zagrożonej niepodległości owładnęła wszystkich: ziemian, urzędników, robotników i rzemieślników, uczniów gimnazjów i ich nauczycieli, księży i alumnów seminarium duchownego. Ogółem z Płocka i okolic ochotniczo zaciągnęło się w tym czasie do wojska około 1000 mężczyzn. Dziś, na dawnym placu Floriańskim poczty sztandarowe składają wiązanki pod pomnikiem Józefa Piłsudskiego – jest to oczywiście plac Obrońców Warszawy.
Do wysiłku zbrojnego włączyły się aktywnie kobiety. Służba Narodowa Kobiet Polskich, kierowana przez dyrektorkę żeńskiego gimnazjum, wspomnianą wcześniej Marcelinę Rościszewską, w siedzibie szkoły przy Kolegialnej 23 zorganizowała szpital, punkt opatrunkowy, intendenturę, szwalnię, herbaciarnię, biuro pisania listów i kuchnię do dożywiania żołnierzy w okopach. Dzięki temu wysiłkowi żołnierze mogli otrzymać wszechstronną pomoc, której nie mogła zapewnić wojskowa intendentura. W kamienicy na rogu ul. Kościuszki i placu Floriańskiego SNKP prowadziła także gospodę dla żołnierzy. Wszystkie inicjatywy, podejmowane przez tę organizację możliwe były dzięki hojności mieszkańców miasta i okolic. Kobiety masowo wstępowały do służb i organizacji pomocniczych, wspierając walczących, opatrując rannych, kopiąc okopy i budując barykady, pełniąc role łączniczek.
W połowie sierpnia jednym z głównych kierunków natarcia Armii Czerwonej oprócz Warszawy był Płock. Zdobycie naszego miasta miało na celu przedarcie się na lewy brzeg Wisły i zamknięcie okrążenia stolicy od strony zachodniej. Wróg w przeważającej sile zbliżał się do Płocka od strony północnej.
W odległości 1-1,5 kilometra od granic miasta wykopano rowy strzeleckie, które stanowiły pierwszą linię obrony miasta. Bolszewicy pojawili się 18 sierpnia około godz. 15, nacierając od strony rogatek dobrzyńskich i bielskich. Padły pierwsze strzały. Skromny płocki garnizon wsparła ludność miasta, stając na barykadach wzniesionych na ulicach wychodzących z miasta. Obrońców wspierała także artyleria, zlokalizowana po drugiej stronie Wisły oraz statki i motorówki Flotylli Wiślanej. Jednostki rzeczne, ponosząc ciężkie straty w ludziach i sprzęcie, zaciekle atakowały bolszewicką piechotę i gniazda ckm – ów w rejonie wąwozu Winiar.
Ciężkie walki toczyły się w okolicach „Stanisławówki”. Bohaterstwem wykazał się tu sierż. Władysław Nowicki – ciężko ranny w rękę, do ostatniej chwili zębami odbezpieczał granaty, rzucając nimi w zbliżających się bolszewików. Jego oddział został doszczętnie rozbity przez przeważających liczebnie Kozaków.
Bolszewicy nacierali ogromną siłą od strony Trzepowa i Maszewa, łamiąc opór płockiego garnizonu systematycznie zbliżali się do miasta. Wkrótce na ulice wtargnęła kozacka kawaleria pod dowództwem Gaj-chana. Bolszewicy zajęli się plądrowaniem miasta, grabieżami, mordowaniem rannych żołnierzy, kobiet i dzieci. Takie postępowanie wroga osłabiło jego impet natarcia. Rozgorzały walki wewnątrz miasta na barykadach wokół Rynku Kanonicznego (obecnie placu Gabriela Narutowicza) w obronie dostępu do mostu.
Ludność cywilna wspólnie z żołnierzami wykazała się ogromną wolą walki i patriotyzmem. Do legendy przeszły takie postacie jak Janina Landsberg-Śmieciuszewska, walcząca na barykadach w okolicach Placu Floriańskiego, czy Maria Siwanowiczówna, broniąca okopów „Stanisławówki”. Chłopcy Władysław Konwicki i Władysław Jędrzejewski walczyli na barykadzie przy ulicy Kościuszki. Ogromnym męstwem wykazał się dwunastoletni Tadeusz Jeziorowski, pełniąc służbę łącznikową na barykadach miasta, podobnie jak czternastoletni Józef Kaczmarski, który odniósł ciężkie rany w starciu pod Trzepowem. Najwyższą cenę za swe bohaterstwo zapłacili harcerze – czternastoletni Antoni Gradowski, który zginął w okopach na przedpolu miasta i Stefan Zawidzki, który poniósł śmierć na barykadzie przy ulicy Kościuszki.
Łącznie w dniach 18/19 sierpnia zginęło dwustu obrońców Płocka, a czterystu było rannych. Ten patriotyczny zryw płocczan nie pozostał niezauważony. W dniu 10 kwietnia 1921 roku do Płocka przybył Marszałek Józef Piłsudski. Na Placu Floriańskim Naczelnik Państwa Polskiego w uznaniu zasług w wojnie polsko-bolszewickiej udekorował herb miasta Krzyżem Walecznych. Pamiątkowa tablica (kopia tablicy z okresu międzywojennego) z tekstem rozkazu nadającego miastu to odznaczenie została umieszczona na murach Ratusza.
Kto wie, jak potoczyłyby się losy wojny, gdyby nie ofiarność i bohaterski czyn zbrojny płocczan, zacięty opór, który uniemożliwił bolszewikom sforsowanie Wisły i marsz w stronę Warszawy. Niewątpliwie w tamtych czasach na płockim bruku po raz kolejny tworzyła się polska historia…
Dodaj swój komentarz