Jakie jest znaczenie badań profilaktycznych dla naszego zdrowia? [PODCAST]

ORLEN Sport i Zdrowie

Dlaczego Polacy niechętnie korzystają z badań profilaktycznych? Jakie badania powinniśmy wykonywać wszyscy cyklicznie? I w jaki sposób badania profilaktyczne mogą wpłynąć pozytywnie u kobiet na zajście w ciążę? M.in. o tym rozmawiamy z Agnieszką Lewandowską, zastępcą kierownika Oddziału Ginekologiczno-Położniczego w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Płocku, zapraszając jednocześnie na Miasteczko Zdrowia, które już w najbliższy weekend (14-15 września) w ORLEN Arenie.

Pani doktor, z danych udostępnionych przez Narodowy Fundusz Zdrowia wynika, że od początku programu Profilaktyka 40+ do stycznia 2023 roku liczba skierowań podjętych do realizacji (bo każdy Polak po czterdziestce ma takie skierowanie wystawione automatycznie na swoim koncie pacjenta) i zrealizowanych wynosi jedynie półtora miliona osób. To w sumie jest bardzo niewiele, ponieważ takich skierowań wystawiono blisko 20 milionów. Natomiast z raportu GUS wynika, że tylko około 30% osób w wieku 17-24 lata wykonało w ostatnim roku podstawowe badania laboratoryjne. Z czego wynika niechęć Polaków do wykonywania, wydawałoby się, podstawowych badań?

- Myślę, że wynika z braku edukacji o profilaktyce, o tym, że wykonując takie proste badania, bardzo łatwo dostępne, nieskomplikowane, gdzie nie trzeba podejmować jakichś szczególnych działań, gdzie są łatwo dostępne właściwie w każdym POZ, do którego każdy pacjent hipotetycznie należy, jest to niezmiernie przydatne w sytuacjach, kiedy faktycznie coś zaczyna się z naszym organizmem dziać. I wydaje mi się, że to jest tu problemem. Po prostu ludzie generalnie nie wiedzą, jak to jest proste.

Czyli bardziej niewiedza, a nie sama niechęć?

- Niewiedza, a może brak czasu? Ciężko powiedzieć. Myślę, że przede wszystkim niewiedza o profilaktyce i o tym, że wykonując kilka prostych badań można naprawdę sobie czasami pomóc.

Według raportu GUS, liczba osób wykonujących badania profilaktyczne wzrasta wraz z wiekiem. Czyli osoby starsze zdecydowanie częściej chcą się badać i to robią, co widzimy zresztą w przychodniach. Wśród osób w wieku 25-44 lata było to zaledwie 41,9 proc. W grupie 60-69 lat to już ponad 55 proc., a w grupie 80+ to blisko 70 proc. osób. Czy to oznacza, że zaczynamy badać się tak naprawdę dopiero wraz z wiekiem, kiedy już te choroby nam zaczynają dokuczać i zdrowie samo przypomina o sobie?

- Dokładnie tak. Najczęściej Polacy badają się, kiedy nasz organizm daje znać, że coś jest nie tak, że coś trzeba sprawdzić. Myślę, że teraz, współcześnie, kiedy jest taki kult młodości, jakby zapominamy o tym, że mimo wszystko ten czas upływa i że medycyna estetyczna załatwia pewne rzeczy z zewnątrz, powierzchowne, ale mimo wszystko choroby nas nie omijają. Dotyczy to oczywiście osób starszych, co wynika z fizjologii, ze starzenia się organizmu, ale niestety, nie omija też osób młodszych, w różnym wieku, także bardzo młodych.

A dlaczego właśnie badania profilaktyczne są tak istotne dla naszego zdrowia?

Badania profilaktyczne pomagają wychwycić choroby albo stany przedchorobowe na bardzo wczesnym etapie, kiedy możemy jeszcze zmodyfikować nasz styl życia, wprowadzić jakieś leczenie, nie bardzo skomplikowane. Pomagają ustrzec nas przed rozwojem choroby, bądź kiedy ta choroba już się rozwija, wykryć ją na wczesnym etapie i zapobiec skutkom tej choroby.

Jakie badania poleciłaby Pani w swojej specjalizacji dla poszczególnych grup wiekowych?

Są dwa główne programy, które są refundowane przez NFZ. To program wykrywania raka szyjki macicy oraz program wykrywania raka piersi. Program wykrywania raka szyjki macicy skierowany jest do kobiet między 25. a 64. rokiem życia i polega na wykonywaniu cytologii. Skierowany jest do pacjentek, które w ciągu ostatnich trzech lat nie miały wykonanej cytologii. W przypadku pacjentek, które są już pod kontrolą lekarską, na przykład po leczeniu raka szyjki macicy, badanie dla nich jest przeznaczona co roku. Uczestniczenie w tym programie polega na tym, że trzeba zgłosić się do gabinetu ginekologicznego na pobranie cytologii, czyli bardzo prostego badania, które nie jest bolesne. Tylko tyle. Program wykrywania raka piersi skierowany jest natomiast do pacjentek między 45. a 74. rokiem życia i polega na wykonywaniu mammografii. Badanie wykonywane jest co dwa lata dla pacjentek, które w ciągu ostatnich dwóch lat tego badania nie miały. Tutaj też jest taka zależność dotycząca pacjentek, które już miały wykrytą chorobę nowotworową. Dla nich to badanie jest zarezerwowane częściej, czyli wykonywane co roku. Nie potrzeba na to badanie żadnego skierowania, czyli nie trzeba iść do lekarza pierwszego kontaktu, nie trzeba iść do ginekologa. Idziemy tylko do ośrodka, który takie badanie wykonuje i na nie się zapisujemy.

Często takie badania są też mobilne, czyli mammobus podjeżdża blisko naszego miejsca zamieszkania. Ja w ubiegłym roku sprawiłam sobie taki prezent na urodziny, więc mogę potwierdzić, że nie jest to badanie, jest bardzo szybkie, a ponieważ umawiamy się na konkretną godzinę, więc też nie marnujemy czasu. Wynik odbieramy online.

- Dokładnie tak. To jest naprawdę bardzo wygodne i bardzo proste. I to, co na co Pani zwróciła uwagę, nie jest badanie i profilaktyka zarezerwowana tylko dla kobiet, które mieszkają w miastach. Mammobusy dojeżdżają do naprawdę małych miejscowości, do wsi. Wystarczy tylko odebrać zaproszenie, umówić się, wiedzieć, kiedy ten mammobus w danej miejscowości jest, zgłosić się na badanie. I to jest wszystko.

A badanie bardzo ważne, bo jednak rak piersi zbiera swoje żniwo wśród kobiet.

- Nie dotyczy tylko kobiet w wieku podeszłym, ale też, niestety, młodych i bardzo młodych kobiet. Ja zawsze powtarzam młodym pacjentkom, mniej więcej po 20. roku życia, że oczywiście podstawą jest samobadanie piersi, które każda kobieta powinna raz w miesiącu wykonywać, ale też żeby nie nie miały takiego przekonania, że jak jestem młoda, to USG nie ma po co wykonywać. To nieprawda. Jeżeli cokolwiek się w tych piersiach wyczuje, to czy ma się lat szesnaście, czy sześćdziesiąt wymagana jest weryfikacja badaniem obrazowym USG lub mammografią w zależności od wieku, a czasami jednym i drugim badaniem.

Współcześnie wybrzmiewa też coraz wyraźniej taki fakt, że kobiety mają problem z zajściem w ciążę. Czy w przypadku takich problemów badania profilaktyczne też w jakiś sposób mogą nam pomóc?

- Wszystko zależy tak naprawdę od wywiadu. Jeżeli kobieta jest młoda, zdrowa, powiedzmy, że tą granicą młodości w kontekście zajścia w ciążę jest 35. rok życia, bo później podejście do tego okresu koncepcyjnego się zmienia, to tak właściwie żadnych szczególnych badań nie musi wykonywać. Nie ma rekomendacji, że jest wymagany jakiś pakiet badań przed zajściem w ciążę. Oczywiście, dobrze będzie jak kobieta prowadząca zdrowy tryb życia, w domyśle zdrowa, zrobi sobie jakieś podstawowe badania typu morfologię, poziom cukru czy glukozę na czczo. Istotne jest badanie prób tarczycowych, czyli poziomu TSH, bo to bardzo ważne w okresie koncepcyjnym i tak naprawdę w momencie zajścia w ciążę, w pierwszym trymestrze.

A poza badaniami, czy kobiety w jakiś sposób mogą przygotować się na zajście w ciążę?

- Takim przygotowaniem jest na pewno prowadzenie zdrowego stylu życia, czyli dieta, aktywność fizyczna, unikanie jakichkolwiek używek typu alkohol, papierosy, oczywiście też narkotyki. Zastrzegając, że są to kobiety zdrowe, bez obciążonego wywiadu i takich chorób ogólnych typu cukrzycy, nadciśnienia, chorób tarczycy, jakichś chorób układowych. I też, oczywiście, trzeba brać pod uwagę wywiad położniczy danej kobiety, ginekologiczny. Ale najczęściej, jeżeli kobiety taki wywiad mają, to pozostają pod opieką ginekologa i same są uczulone na to, że to planowanie musi zacząć się wcześniej.

Nie da się ukryć, że badania na każdym etapie i wczesne wykrycie, w większości chorób ułatwiają nam wyzdrowienie. Z jakich ciężkich chorób może nas wyleczyć współczesna medycyna, jeżeli zostaną wykryte z wyprzedzeniem?

- Jeżeli pomijamy choroby genetyczne, różne zespoły genetyczne, które są nieuleczalne, to właściwie z większości chorób. I właśnie na tym polega profilaktyka, że im wcześniej wykryjemy chorobę na mniejszym stopniu zaawansowania, tym większe prawdopodobieństwo, że będziemy zdrowi. Są w tym pakiecie również choroby nowotworowe, wcześniej wykryte. I to mimo, że dostajemy rozpoznanie nowotworu złośliwego, przy wczesnym jego wykryciu czy leczeniu operacyjnym tylko i wyłącznie, czy później leczeniem uzupełniającym, to po zastosowaniu tego leczenia uznajemy, że kobieta jest wyleczona. Oczywiście, wymagana jest stała kontrola i pacjentka nie może zniknąć spod opieki lekarza różnych specjalizacji, ale wyzdrowienie jest możliwe.

A jakie choroby, które wystąpiły już u nas gdzieś w rodzinie, powinny nas uczulić na to, żeby wykonać jakieś badania?

- Z chorób najczęściej występujących, nazwijmy je cywilizacyjnymi, jeżeli mamy w wywiadzie rodzinnym nadciśnienie, cukrzycę, choroby tarczycy, jakieś choroby tkanki łącznej, to powinno być dla nas ostrzeżeniem i wyznacznikiem, żeby zbadać się troszkę wcześniej, niż w tym momencie, kiedy coś zacznie nam dolegać. Ale przede wszystkim jeśli występują w rodzinie choroby nowotworowe, a w przypadku kobiet to na pewno występowanie raka jajnika, raka piersi, i chodzi tutaj głównie o żeńską linię, czyli mama, babcia, siostry mamy, wtedy musi się już czerwona lampka zapalić. Muszą być wykonywane badania, jak samobadanie piersi, USG piersi i kontrola ginekologiczna z oceną ultrasonograficzną narządu rodnego, ale też na przykład rak jelita grubego, rak żołądka, rak tarczycy. Są zespoły, w których te nowotwory mogą występować rodzinnie. Także jeżeli wiemy, że te nowotwory pojawiają się w rodzinie, to na pewno jest ostrzeżenie, że trzeba się wnikliwie temu przyglądać.

Mówiła pani o badaniach, które powinny wykonać kobiety. A czy są takie badania, które powinni wykonywać wszyscy z cykliczną częstotliwością albo oddzielnie tylko mężczyźni?

- Myślę, że w przypadku mężczyzn i takiego aspektu chorób nowotworowych, to na pewno rak gruczołu krokowego, gdzie tak naprawdę badaniem przesiewowym jest badanie poziomu PSA, czyli to jest badanie z krwi.

No właśnie, a tego panowie często się boją, bo krąży mit, że to musi być badanie dotykowe, dla nich bardzo nieprzyjemne, aczkolwiek to badanie też jest do przejścia.

- Dokładnie tak. Badanie z krwi to jest pierwszy etap. Jeżeli coś jest nie tak, albo sam mężczyzna zgłasza jakieś dolegliwości, to oczywiście wymaga pogłębienia, diagnostyki i tutaj innego sposobu nie ma. Mężczyźni ogólnie mają taki stosunek do swojego zdrowia, jeszcze mało wnikliwy i dopiero jak naprawdę coś się zaczyna dziać, to wtedy zaczynają szukać w czym jest problem. A wracając do badań profilaktycznych dla obu płci, to na pewno ważne jest badanie pod kątem rozpoznawania raka jelita grubego, czyli wykonywanie kolonoskopii. Również zwróćmy uwagę na choroby płuc, bo niestety, rak płuc jest bardzo częstym nowotworem i wykonywanie okresowo, niekoniecznie co roku, prześwietlenia klatki piersiowej też jest cenną informacją, że jest wszystko w porządku.

Zwłaszcza u tych osób, które palą papierosy czy e-papierosy.

- Tak, w przypadku palaczy to jest bezwzględnie konieczne.

W jakich przypadkach powinniśmy zgłosić się z wynikami badań, które sobie zrobimy do lekarza rodzinnego, czyli co powinno nas zaniepokoić?

- Jeśli lekarz zleca nam badania, to zawsze z wynikami powinniśmy się zgłosić w celach konsultacji, bez względu na to, czy w tych normach, które najczęściej są obok tych wyników, jest wszystko w porządku, czy nie. Lekarz powinien te wyniki, które zleca zinterpretować i się z nimi zapoznać. Niestety, obecnie, w czasach różnych multimedialnych udogodnień, często pacjenci konsultują się z wujkiem Google, czy z doktorami w internecie. A to czasami bywa zgubne. Tam może być napisane wszystko. Ja zawsze uczulam pacjentki, kiedy daję im skierowania, żeby z dużym dystansem do tego podchodziły. Najczęściej jak sobie poczytają w internecie, to stoją niemal nad grobem. Warto więc, żeby pacjenci wrócili z wynikami do lekarza w celu weryfikacji, omówienia, zaplanowania dalszego postępowania bądź stwierdzenia, że jest wszystko w porządku.

Czyli jeżeli zauważamy w wynikach badań jakieś przekroczenia, a one są zawsze oznaczane przez laboratorium strzałką w górę lub w dół, po prostu idziemy do naszego lekarza bądź rodzinnego, bądź tego, który nam zlecił te badania?

- Nawet jeśli wyniki są w granicach normy, to norma ma swoje dolne i górne widełki, więc jeżeli coś jest blisko tych granic, to można nie czekać, aż w kolejnym kontrolnym badaniu będzie przekroczone w którąś stronę, tylko już wdrożyć jakieś działania zapobiegawcze, typu modyfikacja stylu życia czy farmakologia. Tak, żeby nie pogłębiać tego stanu i nie czekać, aż jakaś patologia się pojawi.

A jak przekonać te osoby, które mają wybitną niechęć do badań profilaktycznych, żeby jednak z nich korzystały? Jak pani przekonuje swoje pacjentki?

- Przede wszystkim edukacją, demonizowaniem tych badań i ich dostępności. Dostępność do badań jest na pewno w różnych miejscach, w różnym zakresie. Ale uzyskując skierowanie, badania można wykonać w różnych laboratoriach. Przede wszystkim podkreślam znaczenie profilaktyki, bo często pacjenci wychodzą z takim założeniem, żeby nie ruszać, bo to może być coś złego. No właśnie, z całą pewnością tak. Tylko że jak nie ruszymy, to nic nie zmieni tej choroby, to dalej jest być może coś złego. Nie weryfikując tego, nie sprawdzając, to się tylko pogłębia. A podkreślam, jest mnóstwo chorób, w tym chorób nowotworowych, które wykryte wcześniej są wyleczalne. Bo jeżeli choroba jest zaawansowana, no to już bywa leczenie długie, ciężkie i czasami nieskuteczne.

Przede wszystkim posiadając wiedzę możemy cokolwiek zrobić. Nie posiadając jej, nie możemy zrobić nic. Więc bardzo zachęcamy wszystkich do badań profilaktycznych, a najbliższa okazja będzie już w weekend 14 i 15 września w Orlen Arenie. Nasz płocki ORLEN ponownie organizuje Miasteczko Zdrowia i lekarze z Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Płocku również tam między innymi będą. Zapraszamy , więc, a Pani bardzo dziękuję za rozmowę. W moim studiu gościła dr Agnieszka Lewandowska.

[WIDEO]6458[/WIDEO]