Dlaczego warto badać swój wzrok? "Jesteśmy zagrożeni krótkowzrocznością nabytą"

Dla większości z nas widzieć to rzecz naturalna. Właściwie nie zastanawiamy się nad tym, jak to się dzieje, że dostrzegamy nasze otoczenie, jak pracują nasze oczy, kiedy widzimy lepiej, a kiedy gorzej. Nie zdajemy też sobie sprawy z tego, że często nasze nieprawidłowe postępowanie może sprawić, iż narząd wzroku będzie pracował słabiej. O tym, jakie to są działania i jak zadbać o oczy, rozmawiamy z Piotrem Nowickim, specjalistą okulistyki. Jaskra, zaćma, AMD... Skok cywilizacyjny sprawił, że dużo częściej spędzamy czas przed ekranem komputera czy smartfona. Jak wpływa to na nasz wzrok?

- Pod koniec drugiej dekady XXI wieku trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie bez komputera, tabletu czy smartfonu - przyznaje okulista Piotr Nowicki. - Użycie tych urządzeń jest dzisiaj bardzo rozpowszechnione i raczej nie stanie się nic, co odmieni ten trend. Taki stan rzeczy nie pozostaje obojętny dla naszych oczu. Długotrwałe, kilku - kilkunastogodzinne operowanie wzrokiem na bliską odległość w ciągu jednej doby, powoduje ciągłe napięcie aparatu rzęskowego, odpowiedzialnego za akomodację. Taki stan indukuje kilka poważnych dolegliwości: bóle gałek ocznych, uczucie zmęczenia i piasku w oczach, przewlekłe zapalenia spojówek, w końcu może doprowadzić do powstania krótkowzroczności nabytej - wymienia okulista.

Jakimi chorobami jesteśmy zagrożeni? - Największym problemem okulistyki światowej jest jaskra, Choroba ta pozostaje najważniejszą przyczyną obuocznej ślepoty w całej ludzkiej populacji, a prawdopodobieństwo zachorowania i utraty wzroku rośnie wraz z wiekiem pacjenta. Według Kańskiego i Bowlinga, jaskrą dotknięte jest 3% populacji osób po 40. roku życia i mieści się w przedziale od 0,5% u 40-latków do ponad 10% u osób po 80. roku życia. To są liczby przerażające - stwierdza Piotr Nowicki. dr Piotr Nowicki Ale nie tylko jaskra jest zagrożeniem dla naszego wzroku. Innym schorzeniem cywilizacyjnym jest zwyrodnienie plamki związanej z wiekiem - AMD (Age-related Macular Degeneration). - Jest to choroba, która dotyczy obszaru na dnie oka zwanego plamką żółtą. Plamka jest częścią siatkówki oka o powierzchni ok 1,5 mm2 i odpowiada za tzw. widzenie centralne, niezbędne do codziennego funkcjonowania, tak jak czytanie, oglądanie telewizji, rozpoznawanie twarzy czy znaków drogowych. AMD ujawnia się pomiędzy 50. a 60. rokiem życia i zwykle dotyczy obu oczu, chociaż objawy mogą pojawić się w różnym czasie i mieć różne zaawansowanie. Po 70. roku życia chorobą dotknięte jest ponad 30% populacji. Podkreśla się, że najważniejszym pozaustrojowym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów! - ostrzega specjalista okulistyki. Jak tłumaczy, częstym schorzeniem siatkówki jest również retinopatia cukrzycowa, będąca powikłaniem cukrzycy. Choremu trudno ją rozpoznać, gdyż początkowo przebiega bezobjawowo. - Pierwszym objawem choroby może być obniżenie ostrości wzroku, spowodowane wyciekiem płynu z uszkodzonych naczyń włosowatych plamki. Płyn ten gromadzi się w obrębie siatkówki, powodując powstanie cukrzycowego obrzęku plamki. Czasami pierwszym objawem choroby jest nagłe pogorszenie widzenia na skutek krwawienia do wnętrza oka. Najczęściej takie krwawienie świadczy o dużym zaawansowaniu procesu chorobowego i powstaniu retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej - wyjaśnia Piotr Nowicki.

Co istotne, wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy z tego, że ma retinopatię, dlatego niezwykle ważne są okresowe badania okulistyczne i właściwa kontrola glikemii. Wczesne wykrycie choroby znacznie zwiększa skuteczność leczenia!

Najczęstszą jednak przyczyną obniżenia ostrości widzenia jest zaćma. - Polega ona na powstaniu zmętnień i obniżeniu przejrzystości soczewki oka - wyjaśnia okulista. - Początkowo pacjenci odczuwają obniżenie kontrastu obrazu, a następnie stopniowe pogorszenie ostrości widzenia. Zaćma nie jest chorobą jednorodną - posiada szereg odmian, które manifestują się w różny sposób. Jedynym skutecznym leczeniem zaćmy jest operacja, polegająca na usunięciu zmętniałej soczewki przy pomocy ultradźwięków i zastąpieniu jej sztucznym implantem. Leczenie jest radykalne i wystarcza na wiele lat, najczęściej do końca życia - zapewnia.

- Muszę w tym miejscu podkreślić, że nie istnieją żadne krople zapobiegające powstaniu zaćmy, ani spowalniające jej rozwój. Leki dostępne w aptekach nie posiadają potwierdzonej skuteczności i poza uszczuplaniem budżetu chorego - niczego nie wnoszą a wręcz szkodzą, opóźniając podjęcie przez chorego decyzji o zabiegu. Im później operujemy zaćmę - tym trudniejsze mamy warunki operacyjne - ostrzega specjalista chorób oczu.

Po pierwsze - badajmy się! Dlaczego warto wykonywać badania okulistyczne? Co nam dadzą? - Zdrowy człowiek, poniżej 50. roku życia, powinien przejść kompleksowe badanie okulistyczne co najmniej raz na dwa lata. Większość chorób wewnętrznych struktur oka, takich jak jaskra, AMD, choroby zwyrodnieniowe siatkówki czy wreszcie zaćma, w początkowym okresie swojego rozwoju przebiegają bezobjawowo i są niezauważalne dla chorego - podkreśla okulista. Jak tłumaczy, najczęściej choroby te są wykrywane podczas pierwszej wizyty z powodu presbiopii. Pacjent zgłasza się po okulary do czytania nie zdając sobie sprawy, że w jego oczach rozwija się poważna choroba.

- Wczesne wykrycie jaskry czy zmian o charakterze retinopatii cukrzycowej, daje choremu ogromną przewagę w postaci czasu. Rozpoczęcie leczenia w początkowych stadiach choroby daje znakomite efekty, spowalniające proces chorobowy, a w niektórych przypadkach potrafi go nawet zatrzymać. Taki efekt jest niemożliwy do uzyskania w przypadkach zaawansowanych zmian - zdecydowanie stwierdza Piotr Nowicki.

dr Piotr Nowicki Ważne jest także, by w sposób jednoznaczny udokumentować istnienie choroby technikami obrazowymi. Pacjent musi bowiem zobaczyć, a nie tylko usłyszeć o swoim problemie. - To stwarza u chorego poczucie istnienia choroby, co z kolei zwiększa nam szansę, że leczenie nie zostanie przez chorego przerwane - argumentuje lekarz. - Problemem terapeutycznym jest właśnie brak poczucia choroby. Chory często myśli: nic mi nie dolega, jestem zatem zdrowy i w następstwie takiego myślenia - samowolnie odstawia leki, czasem na wiele lat. Ma to zwykle katastrofalne skutki - przestrzega okulista. Wiele osób nie wie, w jaki sposób wybierać dobry gabinet okulistyczny, w którym badania zostaną przeprowadzone prawidłowo. Często zdają się na przypadkowe badania, przeprowadzane przy okazji dobierania okularów w popularnych sieciach optycznych. - Dobry gabinet okulistyczny powinien cechować się dobrą lokalizacją, z dostępem dla osób niepełnosprawnych. Wszak gros naszych pacjentów to osoby starsze, często z dolegliwościami narządu ruchu. Najważniejsze jednak, by gabinet dysponował możliwie najszerszym zapleczem diagnostycznym, by pacjent mógł odbyć wystarczającą diagnostykę, bez konieczności odsyłania do innych placówek w celu wykonania badań dodatkowych - wyjaśnia okulista.

- Oczywiście, zdaję sobie sprawę, że takich gabinetów jest niewiele, gdyż ceny sprzętu okulistycznego to często setki tysięcy złotych. W mojej praktyce zawsze przyświecał mi jeden cel: zamienić "być może" na "na pewno". Bardzo ważne jest, by gabinet, do którego trafia pacjent, posiadał również zaplecze terapeutyczne, by pacjent nie wychodził ze skierowaniem w ręce, pozostawiony sam sobie. Jeśli uda nam się prawidłowo rozpoznać chorobę, trzeba jeszcze zapewnić pacjentowi prawidłowe, jak najlepsze i jak najszybsze leczenie. Ważne jest również, by badanie przeprowadzał doświadczony lekarz okulista, a nie osoby bez wymaganych kwalifikacji - wymienia Piotr Nowicki.

Jest to o tyle istotne, że skok cywilizacyjny dotyczy również okulistyki. Ostatnie 20 lat to gwałtowny rozwój techniki komputerowej, informatyki i technologii. Przekłada się to na wszystkie dziedziny medycyny, także na okulistykę. Skonstruowanie przez toruńsko-bydgoski zespół fizyków i lekarzy pierwszego, optycznego koherentnego tomografu zapoczątkowało rozwój tej techniki diagnostycznej na całym świecie. - Obecna technologia udoskonaliła tę metodę, pozwalając na otrzymywanie obrazów niemal wszystkich struktur oka na poziomie komórkowym. OCT to obecnie najważniejsze badanie obrazowe w okulistyce i trudno sobie wyobrazić bez niego rzetelne badanie. 20 lat temu okulista dysponował jedynie mikroskopem, oftalmoskopem bezpośrednim i tonometrem Shiotza, a angiografia dostępna była jedynie w niektórych klinikach. Dzisiaj mamy do dyspozycji ultranowoczesne mikroskopy operacyjne, mikroskopy diagnostyczne z torem wizyjnym, które umożliwiają wykonanie zdjęć i filmów z badania. Mamy powszechnie dostępne cyfrowe funduskamery pozwalające fotografować siatkówkę. Mamy wreszcie OCT i angio-OCT pozwalające na nieinwazyjne zobrazowanie naczyń krwionośnych siatkówki. Mamy naprawdę potężne narzędzia - podkreśla okulista. Badania, odżywianie i... zasady Jakie są zatem najważniejsze badania, którym powinniśmy się poddać? - Badanie okulistyczne jest od lat niezmienne, niemniej zostało obecnie rozbudowane o elementy wykorzystujące współczesny sprzęt - mówi specjalista chorób oczu. Poza sprawdzeniem ostrości widzenia na tablicach Snellena, na pierwszej wizycie pacjent powinien mieć wykonane:

• badanie refrakcji (określenie, czy istnieje wada wzroku),
• ocena przedniego odcinka oka w mikroskopie okulistycznym (tzw. lampie szczelinowej) bez kropli oraz po kroplach rozszerzających źrenicę. Badanie to pozwala ocenić stan powiek, spojówek, rogówki, komory przedniej oka, ocenić przednią powierzchnię soczewki i jej przejrzystość.
• badanie dna oka przy pomocy soczewki Volka w mikroskopie. Badanie to daje obszerny, stereoskopowy obraz siatkówki i pozwala wychwycić zmiany wewnętrznej powierzchni siatkówki. Pozwala ocenić jakość ciała szklistego, obecność mętów i wynaczynień krwi. Jest podstawowym badaniem oceniającym tarczę nerwu wzrokowego. Na tym etapie kwalifikujemy pacjenta do diagnostyki jaskry.
• pomiar ciśnienia śródgałkowego tonometrem aplanacyjnym, podmuchowym lub konturowym.
• kolorowe i bezczerwienne zdjęcie dna oka. To badanie powinno być wykonane bezwzględnie u każdego pacjenta. Po pierwsze - daje nam natychmiastowy zapis obrazu siatkówki i nerwu wzrokowego (dokumentacja!). Po drugie - pozwala na spokojne przeanalizowanie obrazu bez narażanie pacjenta na silne olśnienie, jak ma to miejsce przy badaniu dna oka soczewką Volka.
• badanie OCT siatkówki centralnej - daje nam bardzo szczegółowy obraz siatkówki w przekroju i pozwala wychwycić najmniejsze nieprawidłowości w obrębie plamki żółtej.

Na koniec - jak zadbać o wzrok w codziennym życiu? - Za wzrok odpowiada przede wszystkim odżywianie i ergonomia - tłumaczy okulista. Dodaje, że korzystać możemy ze wszystkiego, ale pod warunkiem przestrzegania pewnych zasad:

1. Odżywianie - Luteina i zeaksantyna to jedyne substancje antyoksydacyjne wykryte w plamce oka ludzkiego. Budują one barwnik żółty siatkówki - stąd nazwa plamka żółta. Mają one bardzo silne właściwości antyoksydacyjne; są to filtry światła niebieskiego.
2. Witaminy - Witamina C - silny antyoksydant w środowisku wodnym, biorący udział w odbudowywaniu witaminy E. Witamina E - bardzo silny antyoksydant w środowisku tłuszczowym, odpowiadający za ochronę wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) błon komórkowych fotoreceptorów. Witamina A - jej obecność w suplementach diety jest dość kontrowersyjna; aktualnie nieobecna w podstawowej suplementacji. W nadmiarze może być szkodliwa, ponieważ stanowi element budulcowy dla lipofuscyny, tworzącej druzy. Beta-karoten (prowitamina A) nie powinien być stosowany przez nałogowych palaczy tytoniu.
3. Minerały - Cynk - koenzym enzymu dysmutazy ponadtlenkowej (enzym antyoksydacyjny). Selen - odgrywa istotną rolę w procesach metabolicznych komórek, ale jego nadmierna suplementacja może być niebezpieczna, ponieważ pierwiastek ten w nadmiarze wykazuje działanie prooksydacyjne, zamiast zamierzonego antyoksydacyjnego. Miedź - niezbędny składnik wielu układów enzymatycznych biorących udział w procesach antyoksydacyjnych. Rola tego minerału nie jest do końca poznana. Mangan - jego rola nie jest jeszcze dokładnie poznana. DHA - kwas dokozaheksaenowy pełniący rolę budulcową. Ponad 50% wolnych WNKT obecnych w błonach komórkowych czopków i pręcików stanowi właśnie DHA. Posiada właściwości ochronne - zmniejsza obszar uszkodzenia siatkówki w przebiegu niedokrwienia i niedotlenienia, stanowi ochronę antyoksydacyjną, przyspiesza eliminację resztek lipidowych z nabłonka barwnikowego siatkówki, a tym samym zmniejsza ilość odkładanej lipofuscyny. EPA - kwas eikozapentaenowy poprawia funkcje śródbłonka naczyń oraz ma działanie przeciwzapalne w obrębie śródbłonka naczyń. Posiada właściwości hamujące rozpoczęcie angiogenezy. Resweratrol - ostatnie doniesienia sugerują korzystny wpływ na hamowanie rozwoju wysiękowego AMD (na podstawie materiałów internetowych www.amd.org.pl).
4. Komputer, tablet oraz smartfon wymagają bezwzględnie stosowania przerw podczas korzystania. Trzeba co najmniej 1 raz w ciągu godziny zrobić przerwę, oderwać wzrok od ekranu i popatrzeć w dal za okno.
5. Stosujmy okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV400.
6. Osoby pracujące w szlifierniach, warsztatach itp. - zawsze szczelna ochrona na oczy podczas szlifowania czy cięcia piłą kątową.

Piotr Nowicki - jest absolwentem warszawskiej Akademii Medycznej (obecnie to Warszawski Uniwersytet Medyczny), którą ukończył w 1992 roku. Cztery lata później uzyskał specjalizację z okulistyki i to właśnie ten zawód wykonuje bez przerwy do dzisiaj. Każdego roku bierze udział w większości konferencji szkoleniowo-naukowych organizowanych przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne, jak również przez renomowane ośrodki kliniczne. Ukończył wiele kursów w zakresie diagnostyki jaskry oraz chorób siatkówki, a także diagnostyki z zastosowaniem Optycznej Koherentnej Tomografii (OCT). W 2015 roku nawiązał ścisłą współpracę z Prywatną Kliniką Okulistyczną "Oftalmika" w Bydgoszczy, od tego roku uzyskał status Partnera Medycznego tej doskonałej palcówki okulistycznej. Gabinet Okulistyczny Piotr Nowicki ul. Grota-Roweckiego 2A, 09-200 Sierpc tel. 507-046-618