Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku obchodzi 879. rocznicę poświęcenia. Po tym, gdy Pomorzanie w trakcie najazdu spalili pierwszą drewnianą świątynię, biskup Aleksander z Malonne w 1136 roku rozpoczął budowę nowej, kamiennej Katedry. Budowla została wzniesiona w zaledwie kilka lat i już w 1144 roku biskup dokonał konsekracji Katedry.

- Wielkością przewyższała ówczesne katedry w Gnieźnie i Krakowie. Ta romańska świątynia została wzniesiona ze starannie ociosanych kwadr granitowych. Biskup Aleksander zamówił w ludwisarni magdeburskiej wielkie dwuskrzydłowe drzwi do katedry, obite 48 płytami spiżowymi z płaskorzeźbami. Drzwi te w niewyjaśnionych do końca okolicznościach w XIII lub XIV w. znalazły się w Soborze Sofijskim w Nowogrodzie Wielkim, gdzie noszą nazwę Kursuńskich. W 1981 r. wykonano replikę tego wspaniałego zabytku romańskiej metaloplastyki i od tej pory Drzwi Płockie znów zdobią katedrę. Replika jest darem miejscowego kombinatu petrochemicznego dla bazyliki katedralnej - opisuje Parafia pw. św. Zygmunta w Płocku.

Przez wieki Katedra przeżyła wiele zmian, była odbudowywana po pożarze, przebudowywana zgodnie z obowiązującą w danych czasach modą i wielokrotnie remontowana. W latach 1900-1903 Katedra przeszła ostatnią gruntowną przebudowę, według projektu Stefana Szyllera. Przywrócono jej wtedy XVI-wieczny wygląd, jaki znamy dzisiaj. Od frontu na szczycie można dostrzec herby biskupów płockich, którzy odegrali największą rolę w ratowaniu Katedry przed zniszczeniem:

• Aleksandra z Malonne,
• Andrzeja Noskowskiego,
• Michała Poniatowskiego,
• Jerzego Szembeka.

Poniżej herbów znajduje się neoromańska rozeta wykonana z piaskowca. Bezpośrednio nad wejściem do świątyni znajduje się tympanon z przedstawieniem sceny ofiarowania Matce Bożej Mazowieckiej, której towarzyszą św. Zygmunt i św. Stanisław Kostka, a także wykonawcy ostatniej przebudowy katedry z XX w. i przedstawiciele wszystkich stanów. Świątynia, poza opisanymi wcześniej Drzwiami Płockimi, może się obecnie pochwalić między innymi piękną polichromią, autorstwa Władysława Drapiewskiego, która powstała w latach 1904-1916.

- W nawach są to sceny nowotestamentowe, panorama Płocka oraz wizerunki osób zasłużonych dla miasta. W prezbiterium zaś znajdują się przedstawienia Matki Bożej, 28 postaci świętych i błogosławionych oraz scena "Odnalezienia Chrystusa w świątyni", gdzie wśród słuchaczy dwunastoletniego Chrystusa można rozpoznać polskich uczonych okresu pozytywistycznego między innymi: Aleksandra Świętochowskiego i Władysława Smoleńskiego - opisuje Bartłomiej Modrzewski z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.

W nawie bocznej pod wieżą północną mieści się Kaplica Królewska z sarkofagiem z czarnego marmuru wykonanym według projektu Zygmunta Vogla. W kaplicy spoczywają szczątki:

• Władysława I Hermana (zm. 1102),
• Bolesława III Krzywoustego (zm. 1138),
• Bolesława IV Kędzierzawego (zm. 1173),
• Leszka Bolesławowica (zm. 1186),
• Konrada I Mazowieckiego (zm. 1247),
• Bolesława II Płockiego (zm. 1313),
• Kazimierza I Warszawskiego (zm. 1355),
• Siemowita III Starszego (zm. 1381),
• Henryka Płockiego (zm. 1393),
• Siemowita IV Młodszego (zm. 1426),
• Kazimierza II Mazowieckiego (zm. 1442),
• Władysława I Mazowieckiego (zm. 1455),
• Władysława II Mazowieckiego (zm. 1462),
• Siemowita VI Mazowieckiego (zm. 1463),
• Janusza II Mazowieckiego (zm. 1495).

Na sarkofagu umieszczono napis:

Władcy i dziedzice ziem: krakowskiej, sandomierskiej, śląskiej, wielkopolskiej, mazowieckiej, dobrzyńskiej, michałowskiej, łęczyckiej i Pomorza.

Z kolei w nawie bocznej pod wieżą południową mieści się Kaplica św. Rodziny, nazywana również Kaplicą Sieprskich. Naprzeciwko wejścia do nawy jest pomnik grobowy, w którym pochowani są wojewoda Andrzej Sieprski z małżonką. Ostatni poważny wstrząs Katedra w Płocku przeżyła we wrześniu 1939 roku, gdy jedna z kaplic została zniszczona w wyniku niemieckiego nalotu. Świątynię ponownie oddano do użytku w 1946 roku. W 2003 roku przebudowano prezbiterium, a od 2020 roku trwa systematyczna wymiana pokrycia dachowego. Na podstawie: katedraplock.pl, zabytek.pl i wikipedia.org.