Październik – miesiąc świadomości raka piersi

Od blisko 40 lat październik jest miesiącem świadomości raka piersi. Celebrowanie ogólnoświatowej inicjatywy tzw. różowego października jest dobrym powodem by promować czujność onkologiczną i edukować na temat raka piersi oraz dostępnych badań profilaktycznych.

Statystyki
Rak piersi jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u kobiet. W Polsce zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów zachorowalność na nowotwory złośliwe piersi w ciągu ostatnich trzech dekad wzrosła ponad 2-krotnie - obecnie stanowi on 24,2 % wszystkich nowych przypadków raka wśród kobiet.

Czynniki ryzyka
Badania wykazały, że ryzyko zachorowania na raka piersi wynika z kombinacji wielu czynników.

Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na raka piersi należą:

• płeć - na ryzyko zachorowania zdecydowanie bardziej narażone są kobiety niż mężczyźni,
• starzenie się (wśród kobiet przed 45. rokiem życia występuje on rzadko, a większość zachorowań dotyczy kobiet po 50. roku życia (około 80%),
• czynniki genetyczne, zarówno rodzinne występowanie raka piersi (10%), jak i rak piersi uwarunkowany genetycznie (5-10%)
• wczesna pierwsza miesiączka lub późna menopauza (>55 r.ż.).

Dodatkowo do czynników wpływających na ryzyko raka piersi należą te związane ze stylem życia obejmujące:

• decyzje dotyczące posiadania dzieci (brak potomstwa lub późne macierzyństwo),
• przyjmowanie leków zawierających hormony (doustne środki antykoncepcyjne, długotrwała hormonalna terapia zastępcza),
• brak aktywności fizycznej i dieta bogata w tłuszcze zwierzęce,
• nadwaga i otyłość (szczególnie po menopauzie),
• spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów.

Liczne badania naukowe wskazują, że działanie zapobiegające zachorowaniu na raka piersi ma karmienie piersią. Efekt ochrony zależy od okresu karmienia i jest tym większy im dłużej karmi się dziecko (każdy miesiąc karmienia piersią powoduje zmniejszenie ryzyka zachorowania o 2%).

Objawy raka piersi:

Według American Cancer Society, każda z następujących nietypowych zmian w piersi może być objawem raka piersi:

• guz w piersi,
• zmiana rozmiaru lub kształtu piersi,
• wgłębienie skóry lub zgrubienie w tkance piersi,
• wciągnięcie brodawki,
• krwawienie lub wydzielina z sutka,
• obrzęk lub guzek pod pachą,
• ból lub dyskomfort w piersi, który nie ustępuje,
• zaczerwienienie lub pogrubienie skóry.

Pamiętaj: Jeśli wystąpi którykolwiek z tych objawów, zgłoś się do lekarza. Nie każdy guzek jest rakiem. Mogą to być również objawy spowodowane innymi, nienowotworowymi schorzeniami.

Wczesne wykrywanie raka piersi
Najświeższe zalecenia dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka piersi wg Europejskiego Towarzystwa Obrazowania Piersi (EUSOBI) z kwietnia bieżącego roku potwierdzają, że:

• regularna mammografia jest uważana za podstawę badań przesiewowych w kierunku raka piersi;
• mammografia jest skutecznym narzędziem obrazowym do diagnozowania raka piersi we wczesnym stadium i zmniejszania śmiertelności z powodu raka piersi.

Program profilaktyki raka piersi w Polsce
Obecnie Program profilaktyki raka piersi skierowany jest do grupy kobiet w wieku pomiędzy 45 a 74 rokiem życia. Badaniem przesiewowym jest mammografia, którą co do zasady wykonuje się co 24 miesiące. 

Program adresowany jest także do kobiet, które:

• zakończyły okres 5 lat od leczenia chirurgicznego raka piersi i pozostają w trakcie uzupełniającej hormonoterapii (HT) – zalecenie badania co 12 miesięcy;
• zakończyły leczenie raka piersi i 5-letni proces monitorowania po zakończonym leczeniu – zalecenie badania co 12 miesięcy.

Na profilaktyczną mammografię nie jest potrzebne skierowanie, a dla ubezpieczonych Pań badania są bezpłatne - finansuje je Narodowy Fundusz Zdrowia. 

W Polsce do grupy uprawnionych do skorzystania z bezpłatnej mammografii należy ponad 8,5 mln kobiet. Natomiast z Programu profilaktyki raka piersi korzysta jedynie ok. 31% uprawnionych Pań. 

Badania przesiewowe w kierunku raka piersi mogą wykryć małe nowotwory, zanim staną się objawowe, co w większości przypadków prowadzi do mniej agresywnego leczenia i w konsekwencji wydłużenia życia.

Gdzie można wykonać badanie mammograficzne?
Informacje o adresach, telefonach, lokalizacji i godzinach otwarcia placówek, które realizują badania w ramach Programu profilaktyki raka piersi, dostępne są na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia, pod adresem: https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne.

„Samoświadomość piersi” / Samobadanie piersi
Jest to pojęcie opracowane przez ekspertów – jest wiedzą o tym, jak zwykle wyglądają i jakie są w dotyku piersi oraz wiedzą o objawach, które powinny skłonić do konsultacji z lekarzem. 

W tym celu wykorzystuje się technikę samobadania piersi. Zgodnie z zaleceniami samobadanie piersi powinno się wykonywać regularnie – raz w miesiącu: 

• u kobiet miesiączkujących - najlepszym czasem na wykonanie badania jest zwykle tydzień po zakończeniu okresu, gdy piersi nie są już obrzmiałe i/lub obolałe;
• u kobiet po menopauzie – w wybrany dzień taki, który jest łatwy do zapamiętania np. pierwszy/ostatni miesiąca.

Badanie zajmuje kilka minut, do jego wykonania potrzebne jest lustro i dobre oświetlenie.
Samobadanie składa się z dwóch części: obserwacji i badania dotykiem (palpacyjne).

Obserwacja:
Zacznij od dokładnego obejrzenia piersi – z rękami założonymi za głowę oraz opartymi na biodrach.

Do objawów niepokojących należą:

• zmiana rozmiaru lub kształtu piersi,
• wystające guzki lub wgłębienie w piersi,
• zmiany na skórze: owrzodzenie skóry piersi, wciągnięcie skóry piersi, czy tzw. pomarańczowa skórka, nabrzmiałe żyły,
• wciągnięcie brodawki, zmiana jej kształtu lub wyciek z brodawki.

Badanie palpacyjne: 
Badanie należy wykonać w dwóch pozycjach: stojącej oraz leżącej. Badanie lewej piersi wykonujemy prawą ręką - lewa ręka powinna być wówczas położona na karku.
Badanie należy wykonywać min. trzema złączonymi palcami, które „przyklejone do skóry piersi” powinny uciskać pierś pod kątem ok. 40 stopni.

Wykonujemy:

• ruchy okrężne od środka na zewnątrz,
• ruchy promieniste od środka na zewnątrz piersi,
• badanie od góry do dołu, 
• na zakończenie ucisk brodawki by sprawdzić czy nie ma wydzieliny.

Badanie powinno objąć obszar od okolicy nad- i podobojczykowej, obejmując całą pierś oraz okolice dołu pachowego. Należy przy tym pamiętać, że technika samobadania piersi nie jest badaniem przesiewowym i nie może zastąpić mammografii. Wszelkie zmiany w piersiach wykryte podczas samobadania piersi należy skonsultować ze specjalistą.

Mgr Beata Janik
Zakład Profilaktyki Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie