Regularne badania to inwestycja w siebie i swoje zdrowie

O znaczeniu badań medycznych dla naszego zdrowia i życia rozmawiamy z doktor Beatą Janas, profesorem, lekarzem i kierownikiem Poradni Medycyny Pracy w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Państwowym Instytucie badawczym w Warszawie, koordynatorem medycznym Projektu „Zdrowie dla Płocka”.

- Pani Doktor. Z danych udostępnionych przez Narodowy Fundusz Zdrowia wynika, że od początku programu „Profilaktyka 40+” do stycznia 2023 liczba skierowań podjętych do realizacji i zrealizowanych wynosi jedynie 1,5 mln osób. To bardzo niewiele, biorąc pod uwagę fakt, że uprawnionych do skorzystania z programu jest blisko 20 milionów Polaków. Z kolei z raportu GUS wynika, że tylko 30,5 proc. osób w wieku 17-24 lat wykonało w ostatnim roku podstawowe badania laboratoryjne. Skąd Pani Doktor u Polaków niechęć do wykonywania badań profilaktycznych pozwalających sprawdzić stan naszego zdrowia?

Jeżeli chodzi o społeczeństwo Polskie to rzeczywiście z profilaktyką nie jest nam po drodze. Z danych wynika, że wśród młodych osób 76% badanych zadeklarowało, że nie czuje potrzeby wykonania badania. 12%  tłumaczy się obawami przed zakażeniem koronawirusem podczas wizyty w placówce. Jak wynika z raportu kampanii "Pobierz Zdrowie", Polakom brakuje motywacji do wykonywania badań profilaktycznych. Ponadto Polacy boją się chorób. Największy strach wzbudzają takie choroby jak : nowotwory, choroby zakaźne, ciężkie i przewlekłe choroby, problemy kardiologiczne czy schorzenia układu kostno stawowego. 

- Według raportu GUS, liczba osób wykonujących badania profilaktyczne wzrasta wraz z wiekiem. Wśród osób w wieku 25-44 było to zaledwie 41,9 proc., w grupie 60-69 lat to 55,1 proc., a w grupie 80+ to 68,6 proc. Czy to oznacza, że zaczynamy korzystać z badań profilaktycznych dopiero jak jesteśmy starsi i częściej chorujemy?  Z czego wynika opór młodych ludzi do badań profilaktycznych? 

Tak, dane z raportu GUS wskazują, że liczba osób wykonujących badania profilaktyczne wzrasta wraz z wiekiem. Może to wynikać z kilku czynników takich jak:

• Świadomość zdrowotna: Starsze osoby często mają większą świadomość zdrowotną i zdają sobie sprawę z ryzyka związanego z różnymi chorobami. W miarę starzenia się, ludzie stają się bardziej świadomi konieczności monitorowania swojego zdrowia.
• Częstsze problemy zdrowotne: Wraz z wiekiem rośnie ryzyko wystąpienia różnych schorzeń, co skłania do częstszych wizyt u lekarza i wykonywania badań profilaktycznych.
• Zalecenia lekarskie: Lekarze częściej zalecają badania profilaktyczne osobom starszym, ponieważ wczesne wykrycie chorób może znacząco poprawić rokowania i jakość życia.
• Programy profilaktyczne: Istnieje wiele programów profilaktycznych skierowanych do osób starszych, które zachęcają do regularnych badań.
• Opór młodych ludzi do wykonywania badań profilaktycznych może wynikać z kilku czynników:
• Brak świadomości: Wielu młodych ludzi nie zdaje sobie sprawy z korzyści płynących z regularnych badań profilaktycznych. Często myślą, że są zdrowi i nie potrzebują badań, zwłaszcza jeśli nie odczuwają żadnych objawów.
• Strach przed diagnozą: Obawa przed potencjalnym wykryciem poważnej choroby może zniechęcać do wykonywania badań. Młodzi ludzie mogą unikać badań, aby nie musieć stawić czoła ewentualnym złym wiadomościom.
• Brak czasu: Współczesny styl życia, wypełniony obowiązkami zawodowymi i społecznymi, może sprawiać, że młodzi ludzie nie znajdują czasu na regularne wizyty u lekarza.
• Koszty: Choć wiele badań profilaktycznych jest refundowanych, niektóre mogą wiązać się z kosztami, które młodzi ludzie mogą uważać za zbyt wysokie.
•  Niedostateczna edukacja zdrowotna: Brak odpowiedniej edukacji na temat znaczenia badań profilaktycznych

- Dlaczego systematyczne wykonywanie badań profilaktycznych jest takie ważne dla nas i naszego zdrowia?

Systematyczne wykonywanie badań profilaktycznych jest kluczowe dla naszego zdrowia z kilku powodów:

• Wczesne wykrywanie chorób: Regularne badania pozwalają na wczesne wykrycie wielu chorób, takich jak nowotwory, cukrzyca czy choroby serca. Wczesna diagnoza często zwiększa szanse na skuteczne leczenie i pełne wyzdrowienie.
• Zapobieganie powikłaniom: Dzięki regularnym badaniom można monitorować stan zdrowia i zapobiegać powikłaniom związanym z przewlekłymi chorobami. Na przykład, kontrolowanie poziomu cukru we krwi może zapobiec powikłaniom cukrzycy.
• Świadomość zdrowotna: Regularne badania zwiększają naszą świadomość zdrowotną. Pozwalają nam lepiej zrozumieć nasze ciało i jego potrzeby, co może prowadzić do zdrowszego stylu życia.
• Oszczędność kosztów: Wczesne wykrycie i leczenie chorób jest zazwyczaj mniej kosztowne niż leczenie zaawansowanych stadiów chorób. Regularne badania mogą więc pomóc w oszczędności kosztów związanych z opieką zdrowotną.
• Poprawa jakości życia: Dzięki regularnym badaniom możemy cieszyć się lepszym zdrowiem i wyższą jakością życia. Wczesne wykrycie i leczenie chorób pozwala na dłuższe i zdrowsze życie.

- Jakie badania profilaktyczne rekomendowałby pan dla poszczególnych grup wiekowych?  

Rekomendowane badania profilaktyczne dla różnych grup wiekowych to:

Dzieci i młodzież (0-18 lat)

• Badania przesiewowe noworodków: w kierunku fenyloketonurii, mukowiscydozy, wrodzonej niedoczynności tarczycy.
• Badania wzroku i słuchu: regularne kontrole w celu wykrycia wad wzroku i słuchu.
• Badania stomatologiczne: co najmniej raz w roku.
• Badania krwi: morfologia, poziom żelaza, badania w kierunku anemii.

Dorośli (19-39 lat)

• Morfologia krwi: co najmniej raz na 2-3 lata.
• Badanie poziomu cholesterolu: co 5 lat.
• Badanie ciśnienia krwi: co najmniej raz w roku.
• Badanie ogólne moczu: co najmniej raz na 2-3 lata.
• Badania ginekologiczne (kobiety): cytologia co 3 lata, badanie piersi.
• Badania urologiczne (mężczyźni): samobadanie jąder, badanie prostaty po 35. roku życia.
• Cytologia - czyli badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy, zaleca się wykonywać co 3 lata, jeśli poprzednie wyniki były prawidłowe i kobieta nie ma zwiększonego ryzyka rozwoju raka12. W przypadku kobiet z grup podwyższonego ryzyka, takich jak te z historią raka w rodzinie, zaleca się wykonywanie cytologii co roku
• USG piersi (co 3 lata)

Dorośli (40-59 lat)

• Morfologia krwi: co najmniej raz w roku.
• Badanie poziomu cholesterolu: co 5 lat.
• Badanie glukozy we krwi: co 3 lata.
• EKG: co 2-3 lata.
• Kolonoskopia: co 10 lat (lub częściej, jeśli są czynniki ryzyka).
• Mammografia (kobiety): co 2 lata po 50. roku życia.
• Badanie prostaty (mężczyźni): co roku po 50. roku życia.
• Cytologia - czyli badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy, zaleca się wykonywać co 3 lata, jeśli poprzednie wyniki były prawidłowe i kobieta nie ma zwiększonego ryzyka rozwoju raka12. W przypadku kobiet z grup podwyższonego ryzyka, takich jak te z historią raka w rodzinie, zaleca się wykonywanie cytologii co roku

Seniorzy (60+ lat)

• Morfologia krwi: co najmniej raz w roku.
• Badanie poziomu cholesterolu: co 5 lat.
• Badanie glukozy we krwi: co roku.
• EKG: co roku.
• Kolonoskopia: co 10 lat (jeśli występują  czynniki ryzyka częściej /3-5 lat/).
• Mammografia (kobiety): co 2 lata.
• Badanie prostaty (mężczyźni): co roku.
• Badanie densytometryczne : co 2 lata celem oceny gęstości kości.

- Pani Doktor. Wcześnie wykryte zmiany lub nieprawidłowości są łatwiejsze do wyleczenia. Często decydują o skuteczności terapii. Proszę powiedzieć, z jakich ciężkich chorób może wyleczyć nas współczesna medycyna, jeżeli zostaną odpowiednio wcześnie zdiagnozowane? 

Wczesne wykrycie chorób znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Oto kilka poważnych chorób, które współczesna medycyna może skutecznie leczyć, jeśli zostaną wcześnie zdiagnozowane:

• Rak piersi - Wczesne wykrycie raka piersi, na przykład poprzez regularne mammografie, pozwala na skuteczne leczenie i często prowadzi do pełnego wyleczenia.
• Rak szyjki macicy - Regularne badania cytologiczne mogą wykryć zmiany przedrakowe, które można leczyć zanim przekształcą się w raka.
• Rak jelita grubego - Kolonoskopia może wykryć polipy, które mogą być usunięte zanim przekształcą się w nowotwór.
• Rak skóry - Regularne badania dermatologiczne mogą wykryć zmiany skórne we wczesnym stadium, co pozwala na ich skuteczne usunięcie.
• Cukrzyca typu 2 - Wczesne wykrycie i zarządzanie poziomem cukru we krwi może zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak choroby serca, nerwów i nerek.

- Jakie grupy chorób występujące w naszej rodzinnie powinny nas szczególnie uczulić na regularne wykonywanie badań profilaktycznych? 

Jeśli w Twojej rodzinie występują pewne grupy chorób, warto być szczególnie czujnym i regularnie wykonywać badania profilaktyczne. Oto kilka takich grup chorób:

1. Choroby nowotworowe: rak piersi, jelita grubego, prostaty, jajnika czy rak płuc
2. Choroby sercowo-naczyniowe: choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, zawał serca czy udar mózgu
3. Choroby metaboliczne: cukrzyca typu 2 oraz otyłość
4. Choroby autoimmunologiczne: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy czy choroba Hashimoto
5. Choroby neurologiczne: choroba Alzheimera, choroba Parkinsona czy stwardnienie rozsiane
6. Choroby układu oddechowego: astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).

- Czy są takie badania profilaktyczne, które powinny częściej wykonywać kobiety? A jakie mężczyźni? Które badania powinni wykonać wszyscy?

Istnieją badania profilaktyczne, które są szczególnie ważne dla kobiet i mężczyzn, a także takie, które powinny być wykonywane przez wszystkich. Oto przegląd:

Dla kobiet:
1.    Cytologia - co 3 lata, aby wykryć raka szyjki macicy.
2.    Mammografia - co 2 lata dla kobiet w wieku 50-69 lat, aby wykryć raka piersi.
3.    Badanie ginekologiczne - regularnie, aby monitorować zdrowie układu rozrodczego.

Dla mężczyzn:
1.    Badanie PSA - co roku po 50. roku życia, aby wykryć raka prostaty.
2.    Badanie jąder - regularnie, aby wykryć raka jąder.

Dla wszystkich:
1.    Morfologia krwi - co roku, aby monitorować ogólny stan zdrowia.
2.    Pomiar ciśnienia tętniczego - co roku, aby wykryć nadciśnienie.
3.    Badanie poziomu cholesterolu - co 5 lat, aby monitorować ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
4.    Badanie poziomu glukozy we krwi - co 3 lata, aby wykryć cukrzycę.
5.    Kolonoskopia - co 10 lat po 50. roku życia, aby wykryć raka jelita grubego.
6.    Badanie ogólne moczu - co roku, aby monitorować zdrowie nerek i układu moczowego

- W jakich przypadkach powinniśmy zgłosić się z wynikami badań do lekarza rodzinnego? Jeżeli wszystkie parametry są „tzw. normie” to czy mimo wszystko powinniśmy na coś zwrócić uwagę?

Warto zgłosić się do lekarza rodzinnego z wynikami badań w kilku przypadkach:
1.    Objawy mimo prawidłowych wyników: Jeśli odczuwasz jakiekolwiek niepokojące objawy, takie jak ból, zmęczenie, zawroty głowy, czy inne dolegliwości, mimo że wyniki badań są w normie, warto skonsultować się z lekarzem.
2.    Historia chorób w rodzinie: Jeśli w Twojej rodzinie występują choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, choroby serca, czy nowotwory, lekarz może zalecić dodatkowe badania lub monitorowanie stanu zdrowia.
3.    Zmiany w stylu życia: Jeśli planujesz wprowadzić znaczące zmiany w swoim stylu życia, takie jak intensywne ćwiczenia fizyczne, dieta, czy rzucenie palenia, lekarz może pomóc w ocenie ryzyka i doradzić odpowiednie kroki.
4.    Regularne badania profilaktyczne: Nawet jeśli wyniki są w normie, regularne wizyty u lekarza rodzinnego są ważne dla monitorowania stanu zdrowia i wczesnego wykrywania potencjalnych problemów chorobowych.

- Czy powinniśmy się niepokoić jeżeli w wynikach badań – na przykład laboratoryjnych krwi – zobaczymy jakieś przekroczenia czy niedobory?

Niektóre przekroczenia lub niedobory w wynikach badań krwi mogą być powodem do niepokoju, ale nie zawsze oznaczają poważne problemy zdrowotne. Oto kilka wskazówek, kiedy warto zwrócić uwagę na wyniki badań:
1.    Znaczne odchylenia od normy: Jeśli wyniki są znacznie powyżej lub poniżej normy, warto skonsultować się z lekarzem. Może to wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne, które wymagają dalszej diagnostyki.
2.    Objawy kliniczne: Jeśli odczuwasz objawy, takie jak zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, czy inne dolegliwości, nawet niewielkie odchylenia mogą być istotne i warto je omówić z lekarzem.
3.    Historia chorób: Jeśli masz historię chorób przewlekłych lub genetycznych w rodzinie, nawet niewielkie odchylenia mogą być istotne i wymagają konsultacji.
4.    Zmiany w wynikach: Jeśli wyniki badań zmieniają się w czasie, nawet jeśli są w granicach normy, może to wskazywać na rozwijający się problem zdrowotny.
5.    Kontekst zdrowotny: Niektóre wyniki mogą być niepokojące w kontekście innych wyników badań lub stanu zdrowia. Na przykład, niski poziom hemoglobiny w połączeniu z niskim poziomem żelaza może wskazywać na anemię.

- Jak przekonać osoby, które nigdy nie mają czasu na badania profilaktyczne, aby jednak je wykonywali? Co mówi Pan Doktor w takich sytuacjach swoim pacjentom?

Przekonanie kogoś do regularnych badań profilaktycznych może być wyzwaniem, ale jest kilka skutecznych strategii, które mogą pomóc:
1.    Podkreślenie korzyści zdrowotnych: Wyjaśniam pacjentowi, że regularne badania mogą wykryć problemy zdrowotne na wczesnym etapie, kiedy są one łatwiejsze do leczenia. Wczesne wykrycie może zapobiec poważnym komplikacjom.
2.    Przykłady z życia: Opowiadam historie osób, które dzięki badaniom profilaktycznym uniknęły poważnych chorób. Realne przykłady mogą być bardzo przekonujące.
3.    Personalizacja przekazu: Zwracam szczególną uwagę na indywidualne ryzyka zdrowotne danej osoby, takie jak historia rodzinna chorób, styl życia czy wiek. To może pomóc zrozumieć, dlaczego badania są ważne właśnie dla niej.
4.    Praktyczne porady: Pomagam znaleźć czas na badania, sugerując konkretne terminy lub miejsca, które są wygodne. Wspominam o możliwościach wykonania badań w ramach pracy lub w weekendy.
5.    Wsparcie emocjonalne: Czasami ludzie unikają badań z powodu lęku przed wynikami. Zapewniam tym pacjentom wsparcie emocjonalne i wyjaśniam szczegółowo, że lepiej znać swoje zdrowie i mieć kontrolę nad sytuacją.
6.    Regularne przypomnienia: Ustalam regularne przypomnienia o konieczności badań, np. co roku w określonym miesiącu. Możesz też zasugerować ustawienie przypomnień w kalendarzu.
Lekarze często mówią swoim pacjentom, że profilaktyka jest kluczem do długiego i zdrowego życia. Regularne badania to inwestycja w siebie i swoje zdrowie, która może przynieść ogromne korzyści w przyszłości.

- Bardzo dziękuję za rozmowę.

Przypominamy, że już w tę sobotę i niedzielę (14 i 15 września br.) ORLEN razem z partnerami medycznymi zaprasza do „Miasteczka Zdrowia”, czyli na szereg bezpłatnych badań medycznych i konsultacji lekarskich. Na mieszkańców Płocka i okolic w ORLEN Arenie czekać będzie kilkanaście bezpłatnych stanowisk konsultacyjnych i punktów pomiarowych. Chętni będą mogli między innymi wykonać badania: słuchu, dna oka i komputerowe badanie wzroku, EKG, gęstości kości (pod kątem osteoporozy), trychologiczne oraz dokonać analizy składu ciała. Ponadto będzie można skorzystać z konsultacji: kardiologicznych, pulmonologicznych, dermatologicznych, ginekologicznych, diabetologicznych, dietetycznych czy fizjoterapeutycznych.

„Miasteczko Zdrowia” - 14 i 15 września br. w godzinach 10-18 w ORLEN Arenie (przy Placu Celebry Papieskiej).