Prawnik radzi: Jakie środki prawne przysługują ofierze znęcania?

Jaka kara grozi za znęcanie się fizyczne lub psychiczne? Co uznaje się za znęcanie? I jakie działania może podjąć ofiara przemocy? M.in. na te pytania odpowiada adw. Przemysław Mieczykowski.

Zgodnie z art. 207 § 1 Kodeksu karnego kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 

Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna ze względu na wiek, stan psychiczny lub stan fizyczny, wówczas zagrożenie karą jest wyższe i wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności (art. 207 § 2 k.k.). Przestępstwo znęcania godzi najczęściej w dobra osobiste ofiary w postaci zdrowia, integralności cielesnej, czci, swobody przemieszczania się. 

Jakie zachowania mogą zostać uznane za znęcanie?

Co do zasady przestępstwo znęcania charakteryzuje się długotrwałością i powtarzalnością bezprawnych zachowań w stosunku do osoby pokrzywdzonej. Znęcanie fizyczne najczęściej przybiera postać bicia, szarpania lub innego naruszenia nietykalności cielesnej, głodzenia, doprowadzania do stanu wyziębienia itp. Innym przykładem może być również bezprawne zamykanie w pomieszczeniach. Skutkiem znęcania się psychicznego jest wywołanie cierpień psychicznych u ofiary. Przykładami mogą być tutaj działania polegające na regularnym wyszydzaniu, poniżaniu, obrażaniu, grożeniu, wszczynaniu awantur, ograniczaniu kontaktów z rodziną, przyjaciółmi. Katalog zachowań sprawczych nie jest zamknięty. Każdorazowo o tym czy konkretne zachowania lub zaniechania wyczerpują znamiona przestępstwa znęcania decyduje sąd (na początkowym etapie karnoprawnej oceny dokonują organy ścigania).  

Trudność w dowodzeniu

Największe trudności w praktyce orzeczniczej budzą sytuacje, w których brak jest bezpośrednich świadków przemocy fizycznej lub psychicznej sprawcy względem ofiary. Do przestępstwa znęcania często dochodzi bowiem wśród najbliższej, wspólnie zamieszkującej rodziny bądź osób tworzących związek partnerski (tak zwany konkubinat). Nierzadko konieczna jest ocena dwóch przeciwstawnych wersji tj. osoby wskazywanej jako sprawca oraz pokrzywdzonego. Środki dowodowe, które mogą być pomocne w takich sytuacjach to przede wszystkim zdjęcia ewentualnych obrażeń, obdukcje, zgłoszenia interwencji policji, nagrania, dokumentacja lekarska, korespondencja elektroniczna.

Środki prawne przysługujące pokrzywdzonemu

Istnieje możliwość wdrożenia procedury tak zwanej „Niebieskiej Karty”. Wszczęcie tej procedury może być pierwszym krokiem do zapewnienia bezpieczeństwa osobie dotkniętej przemocą. Procedura niebieskiej karty nie przewiduje jednak tak daleko idących środków jakie przysługują pokrzywdzonemu w postępowaniu karnym 

Osoba, której dotyka przemoc fizyczna lub psychiczna może powiadomić o tym organy ścigania (Policję, prokuraturę). Wówczas organy ścigania z urzędu podejmują czynności mające na celu zweryfikowanie czy doszło do przestępstwa i jakiego. Jeżeli ustalenia dowodowe śledczych dają dostatecznie uzasadnioną podstawę do uznania, że przestępstwa dopuściła się określona osoba, wówczas tej osobie ogłasza się zarzut. Do ogłoszenia zarzutu może dojść również niezwłocznie po zatrzymaniu osoby podejrzewanej o przestępstwo znęcania się (zwłaszcza jeżeli dochodzi do interwencji policji na miejscu zdarzenia). 

Pokrzywdzony w sprawie o znęcanie może w postępowaniu karnym ubiegać się o nałożenie na podejrzanego środków zapobiegawczych w postaci np.:
- okresowego nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, 
- zakazu zbliżania się na określoną odległość;
- zakazu kontaktowania się (w tym za pomocą komunikatorów elektronicznych), 
- dozoru policji. 

Powyższe środki z jednej strony mają zapewnić bezpieczeństwo pokrzywdzonemu na czas trwania procesu, z drugiej zaś strony skutecznie oddziaływać i dyscyplinować podejrzanego od powstrzymywania się od bezprawnych zachowań pod rygorem możliwości zmiany środka na surowszy (art. 258a k.p.k.). Niezależnie od powyższego, pokrzywdzony – o ile na etapie sądowym działa w charakterze oskarżyciela posiłkowego - może wnioskować również o wymierzenie oskarżonemu przez sąd określonych kar i środków karnych (w tym rodzajowo zbliżonych do wymienionych powyżej, z wyjątkiem dozoru policji), a także o zasądzenie od oskarżonego zadośćuczynienia lub nawiązki za doznaną krzywdę. 

adw. Przemysław Mieczykowski – wspólnik Kancelarii Szczygielscy oraz partner Kancelarii Szczygielski Mieczykowski Dobkowska Adwokaci spółka partnerska. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia podyplomowe z informatyki śledczej.  Specjalizuje się w prawie karnym i karnoskarbowym. 

Jeśli macie pytania z zakresu prawa, przesyłajcie je na nasz adres: [email protected]. Przesłanie pytań jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na ich publikację.