Prawnik radzi: Czym jest zasada surogacji?

Moja była żona miała zgromadzony wkład na mieszkanie spółdzielcze przed zawarciem małżeństwa w wysokości ok. 25 tys. zł. Pod koniec lat osiemdziesiątych dostaliśmy przydział ww. mieszkania. Podczas zmian ustrojowych w 1990 roku, w trakcie trwania małżeństwa, musieliśmy spłacić natychmiast w przeciągu kilku tygodni (dwa lub trzy tygodnie) odsetki od zaciągniętego przez Spółdzielnię Mieszkaniową kredytu na to mieszkanie w wysokości blisko 85 tys. zł. Pisaliśmy nawet w tej sprawie do gazety, że powinna być decyzja wstępna, informująca itp., odpowiedziano nam, że Sejm tak uchwalił, że musieliśmy to zapłacić. I tak też uczyniliśmy, przeznaczając na to całe swoje oszczędności. Była wówczas inflacja przekraczająca 1000% i ówczesnego ministra finansów to nie obchodziło, skąd na to młode małżeństwa wezmą pieniążki. Następnie w roku 1994 podczas trwania małżeństwa wykupiliśmy to mieszkanie na własność za kwotę w wys. ok. 37,3 tys. zł. Następnie budując dom sprzedaliśmy to mieszkanie i pieniążki w całości przeznaczyliśmy na jego budowę, na początku lat dwutysięcznych. Obecnie jesteśmy po rozwodzie i w trakcie podziału majątku. Jak teraz będzie wyglądał podział nieruchomości (działki wraz z domem), komu będą przysługiwały prawa i w jakich procentach, czy pół na pół, czy może jeszcze inaczej? I dodatkowe pytanie: w roku 2008 otrzymałem spadek po rodzicach w wys. 30 tys. zł i przeznaczyłem go na zakup w 2009 r. samochodu o wartości ok. 70 tys. zł. Następnie samochód ten sprzedałem w roku 2019 za kwotę 23 tys. zł i kupiłem nowy samochód za ok. 73 tys. zł, przeznaczając na to kwotę ze sprzedaży poprzedniego samochodu. Posiadam na to wszystkie dokumenty. Czy przy podziale majątku, w tym samochodu, jaki procent wartości samochodu należy się mnie, a jaki byłej żonie? - Zasadą jest, iż majątek nabyty w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, od tej zasady są odstępstwa, a to m.in. zasada surogacji (art. 33 pkt 10 k.r.o.). Zasada surogacji polega na tym, że zaliczeniu do majątku osobistego podlegają przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za przedmioty, które stanowiły majątek osobisty małżonka. Dotyczy to w szczególności przedmiotów majątkowych nabytych przed powstaniem wspólności majątkowej. Warunkiem zastosowania tej zasady jest tożsamość zdarzenia, powodującego wyjście jednego składnika majątkowego z majątku osobistego i wejście w to miejsce innego składnika oraz ekonomiczna równowartość obu przedmiotów. Dopuszczalna jest przy tym zarówno surogacja bezpośrednia, tj. taka, gdy jeden przedmiot majątkowy zastępuje drugi, jak i surogacja pośrednia, kiedy nabycie "nowego" składnika majątkowego następuje w zamian za środki finansowe uzyskane za przedmiot dotychczasowy. W literaturze rozróżnia się surogację przedmiotową, kiedy nabycie danego przedmiotu majątkowego następuje wyłącznie ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków oraz surogację wartościową, kiedy dany przedmiot nabywany jest za środki pochodzące zarówno z majątku osobistego jednego z małżonków jak i z majątku wspólnego. Surogacja może być wielokrotna, np. kolejnymi surogatami należącymi do majątku osobistego są: kwota uzyskana za rzecz należącą do majątku osobistego, rzecz nabyta za tę kwotę, a w razie jej późniejszej zamiany - inna rzecz nabyta w ten sposób lub odszkodowanie za nią. Skutek surogacji następuje z mocy samego prawa, nabycie w drodze surogacji nie wymaga zatem ujawnienia w treści czynności prawnej, ale oświadczenie takie ułatwia rozgraniczenie w ewentualnej sprawie o podział majątku co wchodzi w skład majątku wspólnego a co w skład majątku osobistego. Działanie surogacji może uchylić małżonek, na którego rzecz surogacja ma nastąpić, poprzez złożenie oświadczenia, iż nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego. Szczególne trudności w stosowaniu zasady surogacji powstają wtedy, gdy nabywany przedmiot finansowany jest z majątku osobistego i majątku wspólnego. O zaliczeniu nabytego przedmiotu do majątku osobistego albo wspólnego decyduje wtedy porównanie w jakiej części przeznaczone do nabycia zostały środki każdego z tych majątków. Gdy kwota przeznaczona na nabycie z jednego z tych majątków jest pozycją podstawową, kwota zaś pochodząca z drugiego z tych majątków jest marginalna i można jej przypisać jedynie znaczenie "dopłaty" do pozycji podstawowej, to takim wypadku nabyty przedmiot wchodzi do tego majątku, z którego pochodzi pozycja podstawowa, dopłatę zaś traktuje się jako nakład na ten majątek (art. 45 KRO). Jeżeli nie ma tak daleko idącej różnicy w wielkości środków przeznaczonych na nabycie z poszczególnych majątków, to przyjmuje się, że nabyty przedmiot należy, w odpowiednich proporcjach do majątku wspólnego i majątku osobistego. W takim przypadku należy ustalić jaką ułamkową wartość przy nabywaniu rzeczy stanowiły środki z majątku osobistego oraz majątku wspólnego, ta ułamkowa wartość będzie odzwierciedlała przynależność do każdego majątków. Przykład: Małżonek A nabył pojazd przed zawarciem związku małżeńskiego. Po zawarciu związku małżeńskiego z B sprzedał pojazd za kwotę 15.000 zł, którą przeznaczył na zakup pojazdu X za kwotę 30.000 zł. Gdyby w tym momencie doszło do ustalenia rozdzielności majątkowej albo rozwodu to samochód X w 50% stanowiłby majątek osobisty małżonka A, a w 50% majątek wspólny małżonków A i B. Gdyby jednak wspólność majątkowa małżeńska trwała, a małżonkowie zakupiony pojazd X zbyliby za kwotę 20.000 zł i przeznaczyli ją na zakup pojazdu Y za kwotę 40.000 zł to udział majątku osobistego małżonka A w zakupie pojazdu Y wyniósłby 10.000 zł, a tym samym 25% wartości pojazdu Y stanowiłoby majątek osobisty małżonka A, 75% zaś majątek wspólny małżonków A i B. Źródło: - System Prawa Rodzinnego; Prof. Dr hab. A. Dyoniak, Ustawowy ustrój majątkowy, - Komentarz do Art. 33 KRO red. Pietrzykowski 2023, wyd. 8/K. Pietrzykowski - Krystyna Skiepko, Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków pod red. Jacka Ignaczewskiego, wyd. przez Wolters Kluwer w 2015 r. - A. Wolter, Majątek wspólny i majątki odrębne małżonków - Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12.05.2000r. w sprawie V CKN 50/00 i postanowieniu z dn. 02.03.2012r. w sprawie II CSK 363/11 Adw. Maciej Szczygielski - wspólnik Kancelarii Szczygielscy oraz partner Kancelarii Szczygielski Mieczykowski Dobkowska Adwokaci spółka partnerska. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Ukończył "International Legal Skills Program", przygotowany i organizowany w porozumieniu z Center for International Legal Studies w Salzburgu, a także studia podyplomowe z zakresu zarządzania nieruchomościami. Specjalizuje się w prawie cywilnym oraz rodzinnym. Od lat doradza i prowadzi sprawy klientów kancelarii w skomplikowanych sprawach cywilnych. Jeśli macie pytania z zakresu prawa rodzinnego, przesyłajcie je na nasz adres: redakcja@petronews.pl. Przesłanie pytań jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na ich publikację.