Prawnik radzi: Czym jest przestępstwo niealimentacji?

Jakie są typy przestępstwa niealimentacji? W jaki sposób ścigane jest to przestępstwo? I co za nie grozi? M.in. na te pytania odpowiada adw. Przemysław Mieczykowski.

Obowiązek alimentacyjny to jedno z podstawowych zobowiązań prawnych, mające na celu zapewnienie środków do życia osobom uprawnionym, najczęściej dzieciom. Niestety, zdarza się, że osoby zobowiązane do płacenia alimentów uchylają się od tego obowiązku. W polskim prawie takie działanie może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym odpowiedzialności karnej.

DWA TYPY PRZESTĘPSTWA NIEALIMENTACJI

Typ podstawowy penalizowany jest przez przepis art. 209 § 1 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego, niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Typ kwalifikowany, uzależniony od zaistnienia skutku w postaci narażenia osoby uprawnionej (np. dziecka) na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych zagrożony (art. 209 §1 a Kodeksu karnego) jest grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności – w tym przypadku – do lat dwóch.

Przestępstwo niealimentacji jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego (w przypadku dziecka, wniosek złożyć może rodzic, pod którego pieczą pozostaje), organu pomocy społecznej lub organu egzekucyjnego (np. komornik).

ŹRÓDŁO OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

Pociągnięcie dłużnika do odpowiedzialności karnej jest uzależnione od istnienia - określającego co do wysokości obowiązek alimentacyjny - orzeczenia sądowego, ugody zawartej przed sądem lub innym organem albo innej umowy. Orzeczenia sądowe to nie tylko wyroki, ale również postanowienia zabezpieczające w przedmiocie alimentów wydane na czas trwania procesu sądowego.

WARUNKI KONIECZNE

Po zmianie przepisów w 2017 roku przestępstwo niealimentacji w typie podstawowym stało się przestępstwem formalnym. Warunkiem koniecznym do odpowiedzialności karnej jest kumulatywne spełnienie następujących przesłanek:

1) uchylanie się od płacenia alimentów musi być umyślne (zamiar bezpośredni lub ewentualny),

2) zaległość w alimentach stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych (jeżeli świadczenie alimentacyjne nie jest okresowe opóźnienie w jego spełnieniu musi wynosić co najmniej 3 miesiące),

3) obowiązek alimentacyjny wynika z jednego z źródeł omówionych powyżej.

Zaległość wskazana w punkcie drugim, mogąca powodować odpowiedzialność karną dotyczy zarówno sytuacji, w której dłużnik alimentacyjny nie płaci w ogóle alimentów przez co najmniej trzy miesiące, jak również sytuacji, gdy alimenty są uiszczane, ale nieregularnie bądź w niepełnej wysokości, zaś łączna zaległość wynosi co najmniej trzykrotność miesięcznego świadczenia alimentacyjnego. Każdorazowo jest konieczne ustalenie, że sprawca uchylał się od spełnienia obowiązku alimentacyjnego, co jest przejawem złej woli.

Kwestia umyślności lub nieumyślności jest rozpatrywana różnie, w zależności od przypadku. Brak umyślności w łożeniu alimentów może wynikać np. z odbywania kary pozbawienia wolności (braku obiektywnych możliwości zarobkowania w kwotach pozwalających na realizację obowiązku), ciężkiego stanu zdrowia uniemożliwiającego wykonywanie pracy. Generalnie brak umyślności wynikać będzie z pewnych zdarzeń niezależnych od dłużnika alimentacyjnego i powodujących obiektywny brak możliwości łożenia alimentów i zarobkowania. Utrata zatrudnienia powiązana następnie z celowym niepodejmowaniem pracy z całą pewnością nie będzie dobrą linią obrony dla dłużnika alimentacyjnego.

KIEDY DŁUŻNIK ALIMENTACYJNY MOŻE UNIKNĄĆ KARY?

Sprawca uniknie kary, jeżeli przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania go w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty (art. 209 § 4 Kodeksu karnego). W doktrynie dominuje pogląd, zgodnie z którym sprawca winien uiścić całą zaległość alimentacyjną, a nie tylko tą wskazaną w zarzucie.

Jeżeli natomiast sprawca naraził uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb, po uiszczeniu w tym terminie zaległych alimentów, sąd odstąpi od wymierzenia kary (art. 209 § 5 Kodeksu karnego), chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przeciwko temu przemawiają.

INNE KONSEKWENCJE

Konsekwencje natury cywilnej to przede wszystkim możliwość wystąpienia przez wierzyciela na drogę postępowania egzekucyjnego. Egzekucję alimentów prowadzi komornik sądowy na wniosek wierzyciela w oparciu o tytuł wykonawczy, np. wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Egzekucja komornicza wiąże się dla dłużnika alimentacyjnego z koniecznością zapłaty dodatkowych kosztów.

Sprawca może również ponieść konsekwencje administracyjno-prawne i stracić prawo jazdy. W takim wypadku muszą być spełnione dodatkowe przesłanki, wynikające z ustawy z dnia 7 września 2007 o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Podsumowując, niepłacenie alimentów nie generuje wyłącznie odpowiedzialności cywilnoprawnej i może prowadzić do surowych konsekwencji karnych z karą pozbawienia wolności włącznie.

adw. Przemysław Mieczykowski – wspólnik Kancelarii Szczygielscy oraz partner Kancelarii Szczygielski Mieczykowski Dobkowska Adwokaci spółka partnerska. Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia podyplomowe z informatyki śledczej.  Specjalizuje się w prawie karnym i karnoskarbowym.

Jeśli macie pytania z zakresu prawa, przesyłajcie je na nasz adres: [email protected]. Przesłanie pytań jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na ich publikację.