Na te zdjęcia trafiliśmy przypadkiem. Z zapartym tchem obserwowaliśmy film, złożony ze starych fotografii Romana Wajnikonisa, na którym pojawił się Płock. Przez chwilę cofnęliśmy się w czasie. Udało nam się porozmawiać z wnuczką fotografa, Justyną Wajnikonis-Maciejewską, która opowiedziała niezwykłą historię swojej rodziny…
Znajomy widok – skarpa z królującą na szczycie katedrą, ale jakby inną. Więcej domków, sporo statków, brak ogromnej płachty amfiteatru na wzgórzu… To 1929 rok na zdjęciach Romana Wajnikonisa – żołnierza i prawnika, a z zamiłowania fotografa. Kim był? Jak znalazł się w Płocku? Czemu wracał do naszego miasta (znaleźliśmy również zdjęcia z późniejszych lat)?
Kapitan Roman i jego podróż do Płocka
– Dziadek urodził się w 1888 roku w Augustowie – opowiada Justyna Wajnikonis-Maciejewska, wnuczka autora zdjęć. – Jego rodzice, a moi pradziadkowie byli tam nauczycielami w szkole elementarnej. Dziadek kształcił się w Petersburgu – ukończył tam studia prawnicze, a wcześniej wojskową szkołę artyleryjską – wyjaśnia. W czasie pierwszej wojny światowej pan Roman był wcielony do armii carskiej, walczył na froncie wschodnim. Swoją podróż utrwalił na wspaniałej kolekcji zdjęć. Był wtedy w randze porucznika.
– Po wojnie Dziadek przyjechał do Łodzi, gdzie z Augustowa przeniosła się jego rodzina – mówi pani Justyna. – Od czerwca 1920 roku był podprokuratorem przy Sądzie Okręgowym w Łodzi, zaś od lipca 1921 roku był adwokatem. W okresie międzywojnia praktykował we własnej kancelarii adwokackiej, zajmując się między innymi obsługą prawną łódzkiego garnizonu wojskowego.
Jak tłumaczy, jej dziadek miał dwie pasje: pracę zawodową oraz fotografowanie. W domu na ul. Kilińskiego zorganizował sobie własną ciemnię fotograficzną i sam dokonywał obróbki zdjęć wykonanych przez siebie. Praca w garnizonie umożliwiała mu branie udziału w różnego typu uroczystościach, skąd zawsze przywoził ze sobą mnóstwo zdjęć. Miał dwa aparaty fotograficzne: początkowo zdjęcia były robione aparatem 9×12, potem (w latach trzydziestych aż do wybuchu wojny) aparatem Kodak na błony 4×6,5. Stary aparat (lustrzanka) był używany wyjątkowo, podczas specjalnych uroczystości.
Jak trafił do naszego miasta? – Wyjazdy do Płocka były bardzo rzadkie, a związane były ze znajomością żony pracownika cukrowni Borowiczki, którą znała bardzo dobrze Jadwiga, moja Babcia – wyjaśnia pani Justyna.
We wrześniu 1939 roku Roman Wajnikonis dostał się do niemieckiej niewoli – był wtedy (od 1919 r.) w stopniu kapitana. – Więziono go w różnych oflagach do końca wojny – mówi wnuczka żołnierza. – Najpierw krótko przebywał w Ostrzeszowie, skąd został przeniesiony do Colditz, potem do Prenzal, do Hanover, a wreszcie do Lubeki, gdzie zastał go koniec wojny.
Do domu wrócił pod koniec 1945 roku. – Był bardzo schorowany – tłumaczy pani Justyna. – Wrócił do swojego zawodu, ale na niewielką skalę. Zmarł w 1952 roku.
Stanisław – fotograf pasjonat
Ze związku Romana i Jadwigi urodziło się dwóch synów – Stanisław i Andrzej. – Stanisław, czyli mój Tata, przejął pasję do fotografii od swojego Ojca – opowiada Justyna Wajnikonis-Maciejewska. Pierwsze kroki amatora-fotografa stawiał jeszcze przed wojną. Jak tłumaczy pani Justyna, większość zdjęć w rodzinnych albumach z okresu 1938-1939 roku była wykonana właśnie przez niego. Fotografował też w czasie wojny. – Dziadek był w tym czasie w niewoli, zaś Babcia z dwójką synów musiała opuścić swoje mieszkanie na ul. Kilińskiego, gdyż zamieszkała tam niemiecka rodzina. Przeprowadzili się wtedy do Głowna, gdzie znajdował się zakupiony w 1930 roku drewniany dom letniskowy przystosowany do całorocznego zamieszkiwania. Tata – chcąc pomóc Babci w utrzymaniu rodziny – wykonywał między innymi na zamówienie fotografie do dokumentów okolicznym mieszkańcom. Tak więc w okresie okupacji Tata mieszkał w Głownie (poza 1940 rokiem, który spędził w Warszawie). Nie muszę chyba pisać o tym, jak trudne to były czasy. Przez Głowno przechodziła fala uchodźców, głównie z Warszawy. Wielu z nich pukało do drzwi domu, w którym mieszkała Babcia. Schronienie znajdowało się dla każdego potrzebującego pomocy – jedni przychodzili i zaraz odchodzili, inni zostawali na dłużej. Dom był duży, z miejscem do spania nie było problemu, gorzej było z jedzeniem… – pani Justyna bardzo dokładnie poznała historię swojej rodziny.
Stanisław Wajnikonis wychowywał się w domu o głębokich tradycjach patriotycznych, naturalnym krokiem było więc dla niego wstąpienie do ruchu oporu. Wraz z grupą rówieśników wykonywali różnego rodzaju akcje sabotażowe w ramach Armii Krajowej. Po wojnie skończył studia na Politechnice Łódzkiej (Wydział Mechaniczny). Ożenił się z dziewczyną, którą poznał w Głownie – jej dom w Warszawie spłonął w pierwszym tygodniu wojny, nic nie ocalało, więc przyjechała tu do swojej rodziny.
– Po ślubie rodzice zamieszkali w Głownie, szybko dorobili się czwórki dzieci – wspomina pani Justyna. Decyzja o powrocie do Łodzi zapadła, gdy dzieciaki zaczęły dorastać do wieku szkolnego. – Tata pracował wtedy w łódzkiej WIFAMIE [Widzewska Fabryka Maszyn Włókienniczych – przyp. redakcji], do pracy codziennie dojeżdżał 30 km pociągiem, w Łodzi otrzymał przydział mieszkania zakładowego – tłumaczy.
Zdjęcia pana Stanisława są równie ciekawe, co jego taty. Wśród nich znajdujemy także te, ilustrujące Płock z lat powojennych. Ale jest też mnóstwo innych, z wycieczek nietypowym samochodem czy podróży Wisłą. – Ilekroć sięgam pamięcią wstecz do czasów dzieciństwa, zawsze przypominają mi się nasze wspólne rodzinne wycieczki – pani Jadwiga dobrze pamięta sytuacje, utrwalone na starych fotografiach. – Tata zawsze miał w sobie pasję fotografa-podróżnika. Zaraz po wojnie, w latach czterdziestych, każdą wolną chwilę spędzał na Mazurach – przetransportowywał pociągiem zaprojektowany przez siebie i zrobiony przez siebie jachcik o imieniu Skrzat i na nim pływał po jeziorach. Później zaprojektował żaglówkę W-5 i też sam ją zrobił. Sam również zbudował samochód.
Samochód z desek i spanie w namiocie
Ta historia sama w sobie jest niezwykła. Stanisław Wajnikonis po zakończeniu wojny wszedł w posiadanie poniemieckiego Adlera Juniora. Jak mówi pani Justyna, był to samochód „wiekowy”, solidnie zniszczony, ale BYŁ – i to było najważniejsze. Stan pojazdu wymagał ciągłych napraw i usuwania usterek, co było niekończącym się wyzwaniem dla studenta Politechniki Łódzkiej, a potem świeżo upieczonego inżyniera. – Czas parł do przodu, samochód zużywał się, lecz dzięki innowacyjnym naprawom przeprowadzanym przez jego właściciela, cały czas był na tak zwanym „chodzie”. Z jednym tylko problemem Tata nie mógł sobie poradzić – wspomina córka podróżnika. – Samochód był trzyosobowy, zaś jego rodzina w szybkim czasie powiększyła się – na świat przyszła czwórka dzieci. Doraźnym rozwiązaniem było umieszczanie dzieciaków w bagażniku, tak podróżowaliśmy w niedzielę do kościoła (klapa od bagażnika podniesiona była w czasie jazdy do góry) – oczyma wyobraźni widzimy tę scenę, tak plastycznie opisuje ją spadkobierczyni zdjęć.
– Byłam malutka, jedno z najstarszych moich wspomnień z czasów, gdy mieszkaliśmy jeszcze w Głownie (do Łodzi przeprowadziliśmy się w 1959) to widok zgromadzonych desek na werandzie naszego domu – kontynuuje pani Justyna. – „Z tych desek zbuduję samochód” – powiedział wtedy Tata.
Budowa rozpoczęła się jesienią 1958 roku. – Tata sporządził wtedy makietę w skali 1:1, będącą konstrukcją z listewek i desek – miała ona stanowić bazę do dalszej budowy. Przerwy pomiędzy listewkami i deskami uszczelnił papierem, na który położył warstwę z gliny. Po wyschnięciu glinę wymodelował, położył na nią warstwę gipsu z kredą, a na niej zaczął kleić nadwozie samochodu. Do sporządzenia nadwozia wykorzystał odkupiony z Wifamy papier światłoczuły – pocięty na wąskie paski naklejany był warstwa po warstwie na sporządzoną makietę. Nie było w tym czasie żywic, do klejenia wykorzystany był klej o nazwie CERTUS, którego wadą było to, że nie był wodoszczelny – przy większym deszczu karoseria zaczynała niemiło pachnieć. Po całkowitym wyschnięciu i po usunięciu spodnich warstw desek, sklejek, gliny i gipsu – pozostała karoseria, która została dodatkowo od środka i na zewnątrz posmarowana mieszanką polistyrenu i tri, na co położona została warstwa tkaniny. Po całkowitym wyschnięciu nałożona została cieniutka druga warstwa polistyrenu z tri, po czym całość została pomalowana i zamocowana na podwoziu Adlera – niemal czujemy zapach samochodu, którym pani Justyna z rodziną zjeździła całą Polskę.
W wycieczkach nie przeszkadzało nawet to, że w pierwszym roku użytkowania samochód miał tylko przednią szybę, dopiero z czasem doczekał się również szyb bocznych. Pomimo obaw, państwo Wajnikonis nie mieli problemów z zarejestrowaniem samochodu – od 1960 roku oficjalnie mieli 5-osobowy samochód. Rodzina co prawda było 6-osobowa, ale na początku nie było to problemem, bo najmłodsza córa siedziała na kolanach u mamy. – Z czasem jednak trzeba było zmienić taktykę i jedno z nas nurkowało pod siedzenie na widok milicji na drodze – wspomina pani Justyna. – Adlerkiem jeździliśmy do 1969 roku, kiedy to Tata oddał go swojemu przyjacielowi za jedną złotówkę – dodaje.
Rodzina podróżowała po Polsce, śpiąc po drodze w namiotach. – Jedzenie Mama przygotowywała początkowo na kuchence benzynowej, potem kupiliśmy kuchenkę gazową na butle, co podniosło znacznie standard przygotowywanych posiłków – wspomina nasza rozmówczyni. – Takie kucharzenie dla sześciu wygłodniałych podróżników nie było sprawą prostą, ale nie było innego wyjścia, oszczędzaliśmy każdy grosik. Obiady od czasu do czasu w barze mlecznym zdawały się nam królewskimi posiłkami…
Pani Justyna z dumą mówi o swojej Mamie. – Kiedy wychodziła za mąż, była na ostatnim roku studiów medycznych (miała absolutorium, pozostały do zdania tylko egzaminy dyplomowe). Przerwała naukę, gdy urodził się mój brat. W okresie sześciu lat rodzice dorobili się czwórki dzieci – nie było warunków na to, by Mama wróciła wtedy na studia. Po przeprowadzeniu się do Łodzi (w 1959 roku), po burzliwej naradzie Rodzice postanowili, że Mama jednak studia musi ukończyć. Najstarsze dziecko miało wtedy 8 lat, najmłodsze 3 latka – wspomina.
Władze uczelni wyraziły zgodę na podjęcie nauki, jednak mama pani Justyny została cofnięta na drugi rok z koniecznością powtórzenia egzaminu z anatomii z pierwszego roku (przerwa w nauce była zbyt długa). Jak wspomina nasza rozmówczyni, pomimo tysiąca trudności (najpoważniejszą było to, że nie mogła liczyć na pomoc z zewnątrz przy wychowywaniu dzieci), mama ukończyła studia i zdobyła upragniony dyplom lekarza.
Państwo Wajnikonis wychowali czwórkę dzieci, zapewniając im ciekawe, obfitujące w podróże dzieciństwo. Zadbali również o stworzenie warunków na zdobycie przyzwoitego wykształcenia dla swojego potomstwa. – Myślę sobie, że zostaliśmy wychowani na porządnych ludzi… – podsumowuje pani Justyna.
Postanowiliśmy odwiedzić z aparatem niektóre z miejsc sfotografowanych przez tatę i dziadka naszej bohaterki. Zobaczcie, co z tego wyszło.
Fajne zdjęcia na 4 stronie. Pozdrawiam.
Ciekawy materiał, warto przeczytać. Ile fantastycznych historii rodzinnych czeka jeszcze na odkrycie? Ilu wspaniałych ludzi pozostaje zupełnie niezauważonych? Pytania retoryczne – ale na przykładzie rodziny opisanej w artykule widać jasno, że warto szukać i warto o nich pisać. To materiał na pewno ciekawszy i niosący więcej wartości niż opisy skandali i plotek z kręgów politycznych.
Mega materiał!!!
To jest wspaniala historia. Dzieki ze trafila do waszego pisma.